Page Text
________________
૧૦૬ ].
શિલાલેખ
[ એકાદશમ ખંડ
ગણત્રીથી તે મુદ્દો સમજાવે છે કે, નહપાણ ક્ષહરાટના આવતા પડિતાને આ નવ પુરૂષો કઈ રીતે જીતવા સમયે અપ્રિપતિને રાજગાદીનું સ્થાન છોડી દેવાની દેતા નથી અને રાજાની આબરૂને ઊંચીને ઊંચી જ ફરજ પાડી હતી એટલે વિજેતાઓએ તે રાજગાદીને રાખ્યા કરે છે; જેમ અકબર શહેનશાહના દરબાર સ્થાનને ભાંગી તેડી નાખ્યું હતું પણ પાછળથી બીરબલ, ટોડરમલ, અબુલફઝલ આદિ હતા, તેથી જ્યારે આ પ્રદેશ જીતી લઈને નગરને સુંદર કરીને પ્રાચીન સમયે અવંતિપતિ અને વાલિયરપતિના સમરાવીને રાણી બળશ્રીના પુત્ર-પૌત્રે રાજગાદી દરબારે બાણ, મયુર, ભવભૂતિ, વાચસ્પતિ ઈત્યાદિ અસલના સ્થાને લાવ્યા ત્યારે તેણે તે નગરીને નવ (નવું) હતા, તેથી પૂર્વે કાલિદાસ, ભોસ ઇત્યાદિ હતા, તેમ નગર એવું ઉપનામ આપ્યું હતું. એક રીતે આ સુચના શકારિ વિક્રમાદિત્યના દરબારે પણ સાત કે નવ મહાવધાવી લેવામાં કાંઈ વાંધા જેવું નથી લાગતું; પરંતુ પુરૂ શોભતા હતા તેવી દંતકથા પ્રચલિત છે. વળી કેવળ આટલું જ કારણ શિલાલેખમાં તેને નવનર આપણે જાણીએ છીએ કે વિક્રમાદિત્ય ગદંભીલસ્વામિ તરીકે ઓળખાવવાને પૂરતું ગણી શકાય કે કારિને અને તેના વંશજોને, દક્ષિણપતિ શતવહનવંશી કેમ? તે મદાનો વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે વિશેષ સાથે મિત્રતા ચાલી આવતી હતી અને તેને અંગે ઊંડાણમાં ઉતરવાની જરૂર પડે છે જ. એક તો એજ રાજદ્વારી ક્ષેત્રે પણ મદદે આવીને ઉભા રહેતા હતા. પ્રશ્ન પ્રથમ ઉઠે છે કે, શું વિજેતાએ રાજનગરને તેડી અમરકેષકારે રાજા હાલ શાલિવાહનને વિક્રમાદિત્યની કોડીને વેરવિખેર કરી નાંખ્યું હતું ખરું? કાંઈ પૂરા ઉપમા આપી છે તથા કવિ ગુણાઢયે ગાથાસતિ નામે નથી જ માત્ર કલ્પના જ કરી લીધી છે. વળી બીજું ગ્રંથ રચીને પિતાના પિષક ભૂપતિને વિક્રમની સાથે ઉપરોક્ત હાર ખમી લીધા પછી કેટલેય ગુમાવેલ સરખાવ્યો છે. આ બધાં દૃષ્ટાંતે અમે ઉપર સૂચવ્યું મુલક તેમણે પાછો હસ્તગત કરી લીધા હતા; એટલું જ છે તેવા રાજ્ય દરબારે પોષાતા નવરત્નોની પ્રથા ચાલી નહિ પરંતુ ગુમાવેલ કરતાં અધિક પ્રમાણમાં ન આવતી હોવાની માન્યતાને વિશેષપણે મજબૂત બનાવે પણુ મેળવી લીધા હતા અને પિતાની જાહેરજલાલીમાં છે. અને રાજાઓ આવી રીતિએ પિતાની આબરૂ પણ ઓર વૃદ્ધિ કરી દીધી હતી. એટલે નગર વસાવવા તથા કીર્તિ દેશપરદેશમાં ફેલાતી જેવાને અતિ ઉત્સુક કે સમરાવવા જેવું બેય રખાયું હોય તે બનવા યોગ્ય રહેતા હતા તથા તેમાં પિતે અભિમાન પણ ધરાવતા નથી. છતાં ઠરાવે , જેમ સાડાત્રણ મણની એક મનુષ્ય હતા. એટલે પુલુમાવી શાતકરણિએ પણ તેજ પ્રથાનું દેહમાં નવટાંક જેટલા નાકની કિંમત વધારે અંકાય અનુકરણ કર્યું હોય તો તેમાં કાંઈ આશ્ચર્ય જેવું નથી. છે તેમ, અનેક પ્રદેશોની છતની સરખામણીમાં રાજ- અને આપણે તેનું જીવનચરિત્ર લખતાં જોઈશું કે આ પાટનું સ્થળ નાનું હોય તે પણ તેની કિંમત અનેક પુલુમાવી ઘણા જ સાહિત્ય અને કળારસિક રાજા ગણી વિશેષ લેખવી જોઇએ જ. કન્સ. પર ભૂલવું હતું એટલે કે પિતે તેવી રીતે વિદ્યાને ઉત્તેજન આપતે. જોઈતું નથી કે લેખ કેતરાવનારે તે “નવનરસ્વામિ” એટલું જ નહિ પણ સ્વતઃ પિતે પણ ગ્રંથ રચીને શબ્દ જ લખે છે, નહીં કે “નવનગર સ્વામિ' એટલે મૂકતા ગયા છે. તેથી આવા વિદ્યાવલ્લભ રાજા પિતાને તે લખવામાં વિશેષ હેતુ રહ્યો હોય એમ સમજાય છે. નવનર સ્વામિ તરીકે ઓળખાવવા માટે મનમાં અમારી માન્યતા છે કે નવ એટલે નવું નહિ પણ અભખર રાખ્યા કરે અને એની પ્રસિદ્ધ કરવા લેખમાં સંખ્યાવાચક શબ્દ લેવો અને નર એટલે નરરત્ન- તથા પ્રકારની ઓળખ કરાવે તે સમજી શકાય તેમ નરપુંગવ. એટલે નવનરરૂપી રત્નાએ જેને સ્વામિ છે. એટલે “નગરસ્વામિ ને બદલે, જેમ લેખમાં તરીકે કબૂલ્યો છે તે નર પતિ; જેના રાજદરબારમાં “નવનરસ્વામિ' લખ્યું છે તેમજ તેને ઉકેલ નવ વિદ્વાન સભામાં હાજર રહી કેઈ પણું પ્રશ્નો કરવાનો છે. ઉકેલ લાવવામાં તત્પર રહે છે અથવા બહારથી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
| SR No. | 034581 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Bhag 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Jain Shwetambar Conference |
| Publication Year | 1941 |
| Total Pages | 436 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 25 MB |