________________
(૫) અકારણ દોષ : સાધુને માટે જ કારણથી આહાર કરવાનું અને છા કારણથી આહાર છોડવાનું વિધાન છે યથા
वेयण वेयावच्चे, इरियट्ठाए य संजमट्ठाए | તક પાળવત્તિયાણ, છપુ ઘમ્મચિંતા-II [ ઉત્તરાધ્યયન-ર૬/૩૩] અર્થ- (૧) સુધાવેદનીયને શાંત કરવા (ર) વૈયાવચ્ચ કરવા (૩) ઈર્યા સમિતિનું શોધન કરવા () સંયમ નિર્વાહાથે (૫) પ્રાણને-શરીરને ટકાવવા (૬) ધર્મ ચિંતન કરવા. આ છે કારણોમાંથી કોઈ પણ કારણે સાધુ આહાર કરી શકે છે. આહાર ત્યાગના પણ છે કારણ છે, યથા
आयंके उवसग्गे, तितिक्खया बंभचेरगुतीसु । પાળીયા તવક, સરીર વોજીંયા |I[ ઉત્તરાધ્યયન-ર૬/૩પ. અર્થ- (૧) રોગ ઉત્પન્ન થાય (ર) દેવાદિનો ઉપસર્ગ આવે (૩) બહ્મચર્યની રક્ષા માટે (૪) જીવદયા માટે (૫) તપ કરવા માટે (૬) અંતિમ સમયે શરીરનો ત્યાગ કરવો. આ છ કારણે સાધુ આહારનો ત્યાગ કરે છે.
ઉક્ત કારણો વિના કેવલ બલવીર્યની વૃદ્ધિ માટે આહાર કરવો, તેને અકારણ દોષ કહે છે.
ક્ષેત્રાતિક્રાંત દોષ : અહીં ક્ષેત્રનો અર્થ સૂર્ય સંબંધી તાપ ક્ષેત્ર અર્થાત દિવસ છે. તેનું અતિક્રમણ કરવું તે ક્ષેત્રાતિક્રાંત છે. સૂર્યોદય પહેલાં લાવેલો આહાર સૂર્યોદય પછી વાપરવો અને સૂર્યાસ્ત પહેલાં લાવેલો આહાર સૂર્યાસ્ત પછી વાપરવો, તે ક્ષેત્રાતિક્રાંત દોષ છે.
કાલાતિક્રાંત દોષ : પ્રથમ પ્રહરમાં લાવેલા આહારનું ચોથા પ્રહરમાં સેવન કરવું તે કાલાતિક્રાત દોષ છે.
માર્ગીતિક્રાંત દોષ: ગ્રહણ કરેલા આહાર પાણી બે ગાઉ = ૭ કિ. મી. થી આગળ લઈ જવા, તે માર્ગીતિક્રાંત દોષ છે.
૧૮૫
