________________
છે, તે દુઃખ એટલે કર્મથી સૃષ્ટ-બદ્ધ થાય છે. (ર) તે સકર્મક જીવ દુઃખ-કર્મને ગ્રહણ (નિધત્ત) કરે છે (૩) દુઃખ-કર્મની ઉદીરણા કરે છે (૪) ઉદીર્ણ-ઉદય પ્રાપ્તનું વેદન કરે છે (પ) તે સ્વયં સ્વદુઃખની-કર્મની નિર્જરા કરે છે. અકર્મક (અદુઃખી) સિદ્ધ જીવમાં આ દુઃખ-કર્મનો સ્પર્શ આદિ નથી.
આ કથનથી જૈન દર્શનનો મુખ્ય સિદ્ધાંત સૂચિત થાય છે કે સિદ્ધ થયેલા આત્મા કદાપિ દુઃખ-કર્મથી સ્પષ્ટ થતા નથી અને તેઓ આ લોકમાં પુનઃઅવતાર ધારણ કરતા નથી.
ઉપયોગ રહિત અણગારને સાંપરાયિકી ક્રિયા :
સર્વ સાવદ્યયોગના ત્યાગી, નવ કોટિએ સંયમ આરાધનામાં તત્પર શ્રમણને વિવેક રહિત-ઉપયોગશૂન્ય ભાવે પ્રવૃત્તિ કરવાના કારણે સાંપરાયિકી ક્રિયા લાગવાનું સૂક્ષ્મતમ નિરૂપણ કર્યું છે.
શ્રમણની સાંપરાયિકી ક્રિયા : સર્વ સાવદ્યયોગના ત્યાગી અણગાર જો અનુપયોગથી-અવિવેકથી ગમનાદિ ક્રિયા કરે તો તેનું ચારિત્ર માસુત્ત ન હોય તેથી તેને સાંપરાયિકી ક્રિયા લાગે છે અને તે અણગારના સંજ્વલન ક્રોધ આદિ કષાય પણ વિદ્યમાન હોય છે, તે કારણે તેને કાયિકી આદિ સાંપરાયિકી ક્રિયા લાગે છે.
તે સિવાય ઉપયોગપૂર્વક ગમનાદિ પ્રવૃત્તિ કરનાર અણગારને હિંસાજન્ય આરંભિકી ક્રિયા લાગતી નથી. પરંતુ સંજ્વલન કષાય વિદ્યમાન હોવાથી તેને પણ સૂક્ષ્મ રીતે કાયિકી આદિ સાંપરાયિકી ક્રિયાઓ લાગે છે. આ રીતે ઉપયોગપૂર્વક કે અનુપયોગથી ગમનાદિ ક્રિયા કરનાર દશમા ગુણસ્થાન સુધીના અણગારોને યથાખ્યાત ચારિત્ર ન હોવાથી સાંપરાયિકી ક્રિયા લાગે છે.
વોઘ્ધિળા : આ શબ્દ 'અનુદિત' અને 'ક્ષીણ' આ બંને અર્થમાં પ્રયુક્ત છે. ૧૧, ૧૨, ૧૩મા ગુણસ્થાને ઐર્યાપથિકી ક્રિયા હોય છે. તેમાં ૧૨મા અને ૧૩મા ગુણસ્થાને કષાયનો સર્વથા ક્ષય હોય છે અને ૧૧મા ગુણસ્થાને કષાયનો
૧૮૨
