________________
(ર) સંયત દ્વાર : સામાયિક, છેદોપસ્થાપનીય, પરિહાર વિશુદ્ધ અને સૂક્ષ્મ સંપરાય ચારિત્ર, આચારે સંયમમાં જીવ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ બાંધે છે, યથાખ્યાત ચારિત્રમાં જીવ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ બાંધતા નથી, તેથી સંયતમાં જ્ઞાનાવરણીયાદિ આઠે ય કર્મબંધની ભજના છે. અસંયત અને સંયતાસંયત જીવ જ્ઞાનાવરણીયાદિ સાત કર્મ નિયમા બાંધે છે અને તેમાં આયુષ્ય કર્મબંધની ભજના છે. સિદ્ધ જીવ કોઈ પણ કર્મ બાંધતા નથી.
સંયત, અસંયત, સંયતાસંયત આ ત્રણે ય, જીવનમાં એક વાર આયુષ્ય બાંધે છે, માટે ક્યારેક બાંધે અને ક્યારેક ન બાંધે; તેથી ત્રણેયમાં આયુ બંધની ભજના હોય છે.
(૩) દ્રષ્ટિ દ્વાર : ચોથાથી ચૌદમા ગુણસ્થાનવર્તી જીવો સમ્યગ દ્રષ્ટિ હોય છે. તે સમ્યક્ દ્રષ્ટિ જીવ જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, અંતરાય, નામ, ગૌત્ર - આ પાંચ કર્મનો બંધ દશમા ગુણસ્થાન સુધી કરે છે, મોહનીય કર્મનો બંધ નવમા ગુણસ્થાન સુધી કરે છે, વેદનીય કર્મનો બંધ તેરમા ગુણસ્થાન સુધી કરે છે. છ ગુણસ્થાન સુધી કોઈ જીવ આયુષ્યનો બંધ કરે અને કોઈ ન કરે. જે જીવ કરે તે પણ જીવનમાં એક જ વાર કરે છે. આ રીતે સમ્યક્ દ્રષ્ટિમાં આઠે ય કર્મ ભજનાથી બંધાય છે અર્થાત્ ક્યારેક બંધાય ક્યારેક ન બંધાય. મિથ્યાદ્રષ્ટિમાં સાત કર્મબંધની નિયમા છે, આયુષ્ય કર્મ બંધની ભજના છે.
મિશ્રદ્રષ્ટિ : ત્રીજા ગુણસ્થાનવર્તી જીવો મિશ્રદ્રષ્ટિ છે. મિશ્રદ્રષ્ટિના પરિણામોમાં કોઈ પણ પ્રકારની નિશ્ચિતતા ન હોવાથી તેઓને આયુબંધ થતો નથી. આ મિશ્રદ્રષ્ટિ જીવો આયુષ્ય કર્મને છોડીને શેષ સાત કર્મ અવશ્ય બાંધે છે.
(૪) સંજ્ઞી–અસંજ્ઞી દ્વાર :
સંજ્ઞી જીવ : છ કર્મ ભજનાથી બાંધે, વેદનીય કર્મ નિયમા બાંધે અને આયુકર્મ જીવનમાં એક વાર બાંધે. આ રીતે સાત કર્મ ભજનાથી બાંધે તથા વેદનીય કર્મ નિયમા બાંધે. વેદનીય કર્મનો અબંધ ચૌદમા ગુણસ્થાને થાય છે અને સંત્તીમાં
૧૫૬
