________________
વેદનીય કર્મની સ્થિતિ : જે વેદનીય કર્મબંધમાં કષાય કારણ ન હોય, કેવળ યોગ જ નિમિત્ત હોય તેવા ઐર્યાપથિક વેદનીય કર્મબંધની સ્થિતિ બે સમયની છે. તે વેદનીય કર્મ પ્રથમ સમયે બંધાય, બીજે સમયે તેનું વેદન થાય છે. પરંતુ સકષાય (સાંપરાયિક) વેદનીય કર્મના બંધની સ્થિતિ જઘન્ય ૧ર મુહૂર્તની હોય છે.
પંદર દ્વારના ૫૦ બોલ ઉપર કર્મબંધક-અબંધક : (૧) વેદ દ્વાર : સ્ત્રી, પુરુષ, નપુંસક અને વેદ રહિત-અવેદી જીવ આઠ કર્મોનો બંધ કરે કે ન કરે, તે વિષયનું નિરૂપણ કર્યું છે. સ્ત્રી પુરુષ અને નપુંસકવેદી જીવ આયુષ્ય કર્મને છોડીને શેષ સાત કર્મ અવશ્ય (નિયમા) બાંધે છે. આયુષ્ય કર્મનો બંધ એક ભવમાં એક જ વાર થાય છે. તેથી સ્ત્રીવેદી આદિ ત્રણ વેદવાળા જીવ આયુષ્ય કર્મ કદાચિત બાંધે કદાચિત ન બાંધે.
Mો રૂચી રિસ ગોળપુસનો સૂત્રમાં ત્રણે ય વેદ રહિત અવેદી જીવ માટે આ શબ્દ પ્રયોગ થયો છે. નવમા ગુણસ્થાનથી જીવ અવેદી બની જાય છે. અવેદી જીવમાં આયુષ્ય કર્મનો બંધ થતો નથી. શેષ સાત કર્મોનો બંધ વિકલ્પ થાય છે. તેમાં નવમા ગુણસ્થાને સાતકર્મનો બંધ થાય છે. દેશમાં ગુણસ્થાને આયુષ્ય અને મોહનીય કર્મને છોડીને છ કર્મનો બંધ થાય છે. ૧૧, ૧૨, ૧૩માં ગુણસ્થાને એક વેદનીય કર્મનો બંધ થાય. ચૌદમા ગુણસ્થાનવર્સી અવેદી જીવોને કોઈ કર્મનો બંધ નથી. આ રીતે અવેદી = નોસ્ત્રી નોપુરુષ નોનપુંસકમાં સાતકર્મના બંધની ભજના અને આયુકર્મનો અબંધ હોય છે.
ગુણસ્થાનની અપેક્ષાએ કર્મબંધ : (૧-૫) જ્ઞાનાવરણીય દર્શનાવરણીય નામ, ગોત્ર અને અંતરાય એ પાંચ કર્મ દસ ગુણસ્થાન સુધી બંધાય છે. (૬) મોહનીય કર્મ નવ ગુણસ્થાન સુધી બંધાય છે. (૭) આયુષ્ય કર્મ ત્રીજું ગુણસ્થાન છોડીને સાત ગુણસ્થાન સુધી બંધાય છે. (૮) વેદનીય કર્મ તેર ગુણસ્થાન સુધી બંધાય છે. ચૌદમા ગુણસ્થાને કર્મબંધ નથી.
૧૫૫
