________________
ગરીબીનાં દશ્ય પોતાની તસવીરોમાં કંડાર્યો, પણ એને સૌથી વધુ પીડા તો ભારતમાં થઈ. એણે એમ નોંધ્યું કે આ ભારતમાં મેલું ઉપડાવવાનું ધિક્કારભર્યું કાર્ય કરાવાય છે. સ્ત્રીઓને સાવ નજીવી રકમ આપીને માથા પર વિષ્ટા ઉપાડવાની સ્થિતિ અને નર ક થી પણ બદતર લાગી, એનાથી એ એટલી બધી વ્યથિત થઈ ગઈ કે ઘણી વાર એ તસવીર પાડવાને બદલે પોતાના કેમેરામાં રહેલી બીજી કોઈ તસવીરને જોતી હતી અને આપણી સંવેદનબધિરતા જોઈને એનાથી ઊંડો નિઃસાસો નખાઈ જતો હતો.
ગરીબી અને ભૂખનાં આંસુ મેળવીને અને એને વેચીને પોતાના કુટુંબીજનોનો નિભાવ કરવાનો પ્રયત્ન કરતો હતો. આ સમયે રેની બાયેર ધોમધખતા તાપમાં ઊભા રહીને વિચારતી હતી કે આ છોકરો એમના તરફ જુએ. ધોમધખતો તાપ, નાક ફાડી નાખે એવી ભયંકર દુગંધ અને એની વચ્ચે આ છોકરો ઊભો હતો, જેની બાયેર વિચારતી હતી કે આ છોકરાના ફોટાને અર્થસભર રીતે કઈ રીતે પ્રસ્તુત કરું ? આથી એ એની સાથે છોકરાના ઘેર ગઈ. બાયરે આવું ઘર જિંદગીમાં જોયું નહોતું. દસ બાય દસની ઓરડીમાં આ ત્રણે છોકરાઓ અજિત, દિલીપ અને કુલદીપ રહેતા હતા, પરંતુ સાથોસાથ એણે એ પણ જોયું કે આ છોકરાઓ સાથે મળીને મોજ મસ્તી કરતા હતા.
રેની બાયર વિચારમાં પડી. એક બાજુ ઉકરડામાંથી કશુંક ફંફોસતો છોકરો અને બીજી બાજુ પોતાના બાંધવો સાથે મજાક-મસ્તી કરતો છોકરો. આ છોકરો એના કુટુંબને જીવતું રાખવામાં મદદરૂપ થતો હતો અને એની સાથોસાથ પથારીમાં સહુની સાથે મોજ મસ્તી કરતો હતો. ગરીબીનાં આંસુ અને આનંદનો આવિષ્કાર - બંને એકસાથે અનુભવ્યાં. આમાંથી રેની બાયરને એક નવું રહસ્ય મળ્યું. માનવી સૌથી દુષ્કર વિપદાભરી પરિસ્થિતિમાંથી કેવી રીતે પોતાનો માર્ગ શોધી શકે છે તે જોવા મળ્યું.
આ હૃદયદ્રાવક તસવીરો લેનારી રેની બાયેરે બાળમજૂરી અને કારમી
50 • માટીએ ઘડવાં માનવી
કોઈક દિવસ’ • 51
