Yogdrushti Samucchaya New Edition Part 01 and 02

SR No.: 034350
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Bhagvandas Mehta
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2018
Total Pages: 844
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 160 MB

Page 28

(૪) મનઃસ્થિરતા-ચિત્તસમાધિ તે યોગ અથવા સ્થિરપણું એ યોગ એમ પણ યોગની વ્યાખ્યા છે. કારણ કે યુજ ધાતુનો સમાધિ પામવી એ અર્થ પણ થાય છે. એટલે ચિત્તસમાધિ-મન સ્થિરતા તે યુગ. આ પણ યથાર્થ છે. ચિત્તવૃત્તિઓ જ્યાં સુધી જ્યાં ત્યાં દેડ્યા કરે ત્યાં સુધી ચિત્ત સ્થિર થાય નહિ, અને સ્થિર થાય નહિં ત્યાં સુધી સમાધિ-આત્મલીનતા પામે નહિં. ચિત્ત નિર્મલ થાય તે સ્થિર થાય ને સ્થિર થાય તે સમાધિ-આત્મલય પામે. આ યુગમાં મનને જય કરે, મનને સાધવું એ જ મુખ્ય વસ્તુ છે. આ મન ખરેખર ! “દુરારાધ્ય છે, રીઝવવું–વશ કરવું મુશ્કેલ છે. * ગીતામાં કહ્યું છે કે “આ ચંચલ મન મથન કરનારું ને અત્યંત બળવાન છે. વાયુની જેમ તેને નિગ્રહ કરવો ઘણું કઠિન છે.” આ મનમર્કટના તરકટ ભારી છે! આ “મનડુ” છે તે નપુંસકલિંગી, પણ એ બધાય મરદને ટેલે મારે છે-ઠેબે ચડાવે છે ! બીજી વાતે તે “પુરુષ” સમર્થ છે, પણ આ મનડાને કઈ જેર” કરી શકતું નથી !
મનડું કિમહી ન બાઝે હે કુંથુજિન ! મનડું કિમહી ન બાઝે; જિમ જિમ જતન કરીને રાખું, તિમ તિમ અલગું ભાજે છે. કુંથુજિન. ! મેં જાણ્યું એ લિંગ નપુંસક, સકલ મરદને લે; બીજી વાત સમરથ છે નર, એહને કઈ ન જેલે હો. કુંથુ.”—શ્રી આનંદઘનજી.
આ મનમર્કટને વશ કરવા માટે પ્રથમ તે એને કયાંય બાંધી રાખવું જોઈએ અથવા એના જોણું કાંઈ કામ સેંપી દેવું જોઈએ, એટલે એ વાંદરું બિચારું ભલે ચઢઉતર કર્યા કરે ! દા. ત. જેણે તે મનને જય કર્યો છે એવા પરમાત્મા વીતરાગ પ્રભુના ચરણરૂપ થાંભલા સાથે આ મનને પ્રેમની સાંકળથી બાંધી દેવું, એટલે એ બાપડું આડુંઅવળું ચસી શકે નહિં. અથવા તે એને શ્રુતસ્કંધમાં રમવા માટે છૂટું મૂકી દેવું, એટલે તેમાં તે ભલે આરોહણ-અવરોહણ કર્યા જ કરે ! ભલે આત્માર્થરૂપ ફળ ધરાઈ ધરાઈને ખાવા હોય તેટલા ખાય! ભલે વચનરૂપ પાંદડા ચૂંટી કાઢે ! ભલે નયરૂપ શાખાઓમાં લટકી લટકીને હીંચકા ખાય! ભલે વિશાલમતિરૂપ મૂલભાગમાં નાચ્યા કૂદ્યા કરે ! અથવા મનઃસમાધિને સુગમ ને શ્રેષ્ઠ વિધિ સમાધિશતકમાં શ્રી પૂજ્યપાદસ્વામીજીએx પ્રદર્શિત કર્યા પ્રમાણે આ છે કે-આત્માને મનની સાથે જ વાક-કાયાથી વિજો , અને વાકાયાએ જે વ્યવહાર મનથી છોડી દે. ઈત્યાદિ પ્રકારે વૈરાગ્ય-અભ્યાસના બલથી
*"चञ्चलं हि मनः कृष्ण, प्रमाथि बलवद् दृढम् । तस्याहं निग्रहं मन्ये, वायोरिव सुदुष्करम् ॥" x“युञ्जीत मनसात्मानं, वाक्कायाभ्यां वियोजयेत् । मनसा व्यवहारं तु त्यजेत्वाक्काययोजितम् ॥"

Translation AI Generated

(4) Mental stability-Chittasamadhi, that yoga or steadiness, is also a definition of yoga. Because the meaning of the root word "yuuj" is to attain samadhi. Therefore, Chittasamadhi-mental stability is yoga. This is also true. As long as the thoughts of the mind wander here and there, the mind will not become stable, and until it becomes stable, it will not attain samadhi-self-absorption. When the mind becomes pure, it becomes stable, and when it becomes stable, it attains samadhi-self-absorption. In this yoga, conquering the mind, controlling the mind, is the main thing. This mind is truly "difficult to control, difficult to please-to subdue." The Gita says, "This fickle mind is restless and extremely powerful. It is very difficult to control it like the wind." The tricks of this mind-monkey are heavy! This "mind" is neuter, but it beats-pushes all men! On the other hand, it is "masculine" and capable, but this mind cannot be controlled by anything!
"The mind does not stop, O Kunthujin! The mind does not stop; as much as I try to keep it, it runs away. Kunthujin! I have known that it is neuter, it takes all men; on the other hand, the man is capable, but it cannot be controlled by anything." - Shri Anandghanji.
To subdue this mind-monkey, first it should be tied somewhere or given some work to do, so that this poor monkey can climb up and down! For example, the one who has conquered his mind, the Supreme Being, the Vitarag Prabhu, should be tied to the pillar of his feet with the chain of love, so that this child cannot move around. Or, let it loose to play in the Shruta-Skandha, so that it can climb up and down in it! Let it eat as much as it wants of the fruit of the soul! Let it pick the leaves of the vow! Let it swing on the branches of the knowledge! Let it dance and jump in the vast root part! Or, as Shri Pujyapadaswami has shown the easy and best method of mind-samadhi in Samadhishatak, it is this: "Separate the soul from the mind with speech and body, and abandon the actions of speech and body with the mind." etc. By the power of detachment-study
*"चञ्चलं हि मनः कृष्ण, प्रमाथि बलवद् दृढम् । तस्याहं निग्रहं मन्ये, वायोरिव सुदुष्करम् ॥" x“युञ्जीत मनसात्मानं, वाक्कायाभ्यां वियोजयेत् । मनसा व्यवहारं तु त्यजेत्वाक्काययोजितम् ॥"