Yogdrushti Samucchaya New Edition Part 01 and 02

SR No.: 034350
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Bhagvandas Mehta
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2018
Total Pages: 844
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 160 MB

Page 161

આઠ ગદષ્ટિનું સામાન્ય કથન : પ્રતિપાતી-અપ્રતિપાતી દષ્ટિ
प्रतिपातयुताश्चाद्याश्चतस्रो नोत्तरास्तथा । सापाया अपि चैतास्तत्प्रतिपातेन नेतराः ॥ १९ ।। પ્રથમ ચાર પ્રતિપાતિ છે, બીજી ચાર ન તેમ;
અપાયયુત પ્રતિપાતથી, આ પણ-અન્ય ન એમ. ૧૯ અર્થ–પહેલી ચાર દષ્ટિએ પ્રતિપાતયુક્ત (પડી જાય એવી) છે, પાછલી ચાર દષ્ટિએ તેમ નથી અને તેના પ્રતિપાતે કરીને આ પહેલી ચાર દષ્ટિ અપાયવાળી પણ હોય છે,-બીજી તેમ નથી.
વિવેચન
આ જે આઠ દષ્ટિ કહી, તેમાંની મિત્રા આદિ પહેલી ચાર પ્રતિપાતી પણ હોય છે,
આવીને પાછી પડી જાય એવી “પણ” હોય, એટલે કે પડી જાય જ પહેલી ચાર પ્રતિ- એમ નહિ, પણ પડે પણ ખરી, એવી હોય છે. અને સ્થિર પાતી પણ હોય વગેરે જે પાછલી ચાર દષ્ટિ છે, તે અપ્રતિપાતી જ છે, આવ્યા
પછી પડે જ નહિં, ભ્રષ્ટ થાય જ નહિં, સ્થિર જ રહે એવી હોય છે. અને જે પહેલી ચાર કહી, તેમાં જે કદાચ પ્રતિપાત થાય-બ્રશ થાય, એટલે કે તે દષ્ટિ આવીને જે પાછી ચાલી જાય, તે અપાય એટલે નરકાદિ દુઃખરૂપ બાધા-હાનિ
વૃત્તિઃ-પ્રતિપાતયુતા-પ્રતિપાત યુક્ત, ભ્રંશયુક્ત (પાછી પડી જાય એવી), બાવાશ્ચરો-આદ્ય ચાર, મિત્રા આદિ પહેલી ચાર દષ્ટિએ. આ પણ તથાપ્રકારના કર્મવૈચિમને લીધે, પ્રતિપાતયુક્ત પણ હોય છે; પરંતુ પ્રતિપાતયુક્ત જ હોય એમ નથી. તેથી–તેના ઉત્તર ભાવથી-ન ઉત્તરારૂથા- ઉત્તર એટલે પાછળની ચાર દૃષ્ટિ તેમ નથી. એટલે સ્થિર આદિ ચાર તે પ્રકારે પ્રતિપાતયુક્ત નથી (પડતી નથી). કારણ કે આમ છે, તેથી કરીને-સાપાવા અપાયયુક્ત પણ છે,-દુર્ગતિના હેતુપણુએ કરીને, પ્રતા –તે આ જ (પહેલી ચાર દષ્ટિ) છે. કેવી રીતે? તે કે-અતિપન-પ્રતિપાતથી ભ્રંશવડે કરીને; નેતાઃ -ઈતર તેમ નથી, એટલે સ્થિર આદિ બીજી દષ્ટિએ અપાયુક્ત નથી.
શંકા–શ્રેણિક આદિને આને અપ્રતિપાત છતાં, અપાય કેમ થયા?.
સમાધાન-આ દૃષ્ટિના અભાવમાં (પૂ) ઉપાજેલા કામના સામર્થ્યથી. એટલા માટે જ પ્રતિપાતવડ કરીને સંભવમાત્રને અધિકત કરીને-અપેક્ષીને “સાપાય પણ એમ કહ્યું. તથાપિ પ્રાયેવૃત્તિના વિષષપણાથીઘણું કરીને આમ હોય છે, એટલા માટે સૂત્રને એમ ઉપન્યાસ–ગોઠવણી છે.
અથવા સદ્દષ્ટિને અઘાત હતાં અપાય પણ અનપાય જ છે, કારણ કે પાકવડે કરીને વજતંદુલની જેમ તેના આશયને કાયદુઃખના સર્ભાવમાં પણુ, ક્રિયાની ઉપપત્તિ હોત (રજઆત) છે. યોગાચાર્યે જ અત્ર પ્રમાણ છે. (પાકથી વતંદુલ ન પાકે, તેમ તેના ચિત્તને-આશયને દુ:ખ ઉપજતું નથી.) એટલે પ્રતિપાતવડ કરીને બીજી ચાર દૃષ્ટિ અપાયયુક્ત નથી એમ સ્થિત થયું.

Translation AI Generated

The general statement of the eight *dṛṣṭis*: *pratipāti*-*apratipāti* *dṛṣṭi*

The first four are *pratipāti*, the next four are not;
By *apāya* with *pratipāti*, these are also not others. 19

**Meaning:** The first four *dṛṣṭis* are *pratipāti* (liable to fall), the next four are not, and by their *pratipāti*, these first four *dṛṣṭis* are also *apāya* (liable to fall), the others are not.

**Discussion:**

Of these eight *dṛṣṭis* mentioned, the first four, like *mitrā*, are also *pratipāti*,
meaning they are liable to fall back. It is not that the first four are not *pratipāti*, but they are also liable to fall. And the next four *dṛṣṭis*, like *sthira*, are only *apratipāti*,
meaning they do not fall back after coming, they do not become corrupt, they remain stable. And the first four mentioned, if they happen to fall back, become corrupt, meaning that *dṛṣṭi* comes and then goes back, it is *apāya*, meaning it leads to *naraka* (hell) and other suffering, *bādhā* (obstacles), and *hāni* (loss).

**Commentary:**

*pratipāti-yuktā* - *pratipāti* yukt, *bhraṃśa* yukt (liable to fall back), *bāvāścharo* - the first four, *mitrā* etc., the first four *dṛṣṭis*. These are also of the same type, due to *karma* *vaicimnya*, they are also *pratipāti* yukt; but they are not only *pratipāti* yukt. Therefore, from the opposite meaning - *na uttarārūthā* - *uttara* means the next four *dṛṣṭis*, they are not like that. That is, *sthira* etc., the next four, are not *pratipāti* yukt (they do not fall). Because this is the case, therefore - *sāpāvā* *apāya* yukt also - for the purpose of *durgati* (bad destiny), *pratā* - it is these (the first four *dṛṣṭis*). How? Because - *atipan* - by *pratipāti*, by *bhraṃśa* (falling back); *netāḥ* - others are not like that, meaning *sthira* etc., the other *dṛṣṭis* are not *apāya* yukt.

**Doubt:**

Why are *śreṇika* etc., even though they are *apratipāti*, *apāya*?

**Resolution:**

Due to the power of the *karma* that arose in the absence of this *dṛṣṭi* (in the past). Therefore, by *pratipāti*, exceeding the possibility - expecting - it is said "also *sāpāya*". However, due to the special nature of *prāya* *vṛtti*, this is usually the case, therefore the *sūtra* has this explanation - arrangement.

Or, even though *sad* *dṛṣṭi* is not affected, it is also *apāya* and not *apāya*, because, like the weight of a ripe fruit, its intention, even in the possibility of suffering, has the potential for action (manifestation). *Yogācārya* is the authority here. (Just as a ripe fruit does not become unripe, so its mind - intention - does not produce suffering.) Therefore, it is established that the next four *dṛṣṭis* are not *apāya* yukt by *pratipāti*.