________________ (પુરુષાર્થનું મહત્ત્વ ર્મનો બંધ ગણધર ભગવાન શ્રી ગૌતમસ્વામીજીના પ્રશ્નોનો ઉત્તર કરતાં, ત્રિલોકનાથ શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ શ્રી ભગવતી સૂત્રમાં માવ્યું કે “કાંક્ષામોહનીય કર્મ જીવ પ્રમાદના કારણે બાંધે છે; ને પ્રમાદ મન-વચન-કાયાના યોગનાં કારણે ચાલે છે. ત્યારે યોગ વીર્યના લીધે ચાલે છે; ને વીર્ય શરીરના હિસાબે પ્રવર્તે છે. તેમ, શરીર જીવના આધારે બને છે.” આમ કર્મબંધમાં છેવટનું કારણ જીવ હોવાનું આવીને ઊભું રહે છે. જીવનો જેવો પુરુષાર્થ તેવું તિર્યચ, નરક, દેવ કે મનુષ્યનું શરીર મળે છે. એમાંય માનવ-શરીર પણ જીવના પુરુષાર્થના હિસાબે ચોથા કે પાંચમા આરા વગેરેનું, અર્થાત્ શ્રેષ્ઠ, મધ્યમ કે કનિટ સંઘયણવાળું શરીર મળે છે. એ શરીરમાં સંઘયણને ઘટતો પુરુષાર્થ જીવ કરે તે હિસાબે શરીર-પુદ્ગલના સહારે આત્મવીર્ય છે. હૃદયની ભાવના ઘણીય ઊંચી હોય, પરંતુ શરીર-સંઘયણ બળના પ્રમાણમાં જ વીયલ્લાસ ક્રવાનો. દા.ત. પાંચમા આરાનું શરીર છેલ્લા કનિષ્ઠ સંઘયણવાળું હોઈ, એમાં સર્વ કર્મક્ષય કરનારી ક્ષપકશ્રેણીનું વીર્ય સ્કરી શકે નહિ. એની કક્ષાની અંદર રહીને જીવ સ્વપુરુષાર્થથી ધારે તેટલું વીર્ય ફેરવી શકે છે. એ એના પોતાના હાથની વાત છે. પોતે ધારે તો એવું સર્વીર્ય હૃાયમાન કરી શકે. આ વીર્યની ફુણાના હિસાબે યોગ, યાને મન-વચનકાયાની પ્રવૃત્તિ અર્થાત્ વિચાર-વાણી-વર્તાવ પ્રવર્તવાના. વીર્ય ફોરવવાની જો કમી, તો એ યોગમાં કમી રહેવાની. વીર્યનું સ્કુરણ જો અસહ્માર્ગે, તો વિચાર વગેરે એ બાજુના ચાલવાના. [30 જૈન ધર્મનું અજોડ કર્મ વિજ્ઞાન
