________________ એનો અભ્યાસ પાડવાનો છે. માનસિક રીતે સતત એ જ વિચાર હોય કે હું એ શરીર નથી, શરીર પર છે. વચનમાં પણ એ જ બોલાય છે. અનંતા પુલ પરાવર્તકાળમાં શરીર સાથે મોહનાં પરિણામથી રહ્યાં છીએ. તેથી આ સંસ્કારોને તોડવા માટે અનિત્યાદિ ૧ર અને મૈત્રાદિ ચાર ભાવનાઓથી આત્માને ભાવિત કરવાનો છે. જડ પ્રત્યેનાં તીવ્ર રાગથી છૂટવા માટે અનિત્યાદિ 12 ભાવના અને જીવ પ્રત્યેનાં દ્વેષથી છૂટવા માટે મૈત્રી આદિ ચાર ભાવના છે. આત્મા જ્યાં સુધી અંતરાત્મારૂપ ન બને ત્યાં સુધી આત્મા તૃપ્ત બની શકતો નથી. મોહથી છૂટવાની શરૂઆતને સત્ પુરુષાર્થ કહે છે. શરીરાદિ પર સંયોગથી પર થવાનો ભાવ શરૂ થાય ને પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી વચ્ચેનો કાળ અંતરાત્મા કહેવાય. જ્યારે પૂર્ણ થાય ત્યારે તે પરમાત્મા સ્વરૂપે બને છે. આત્મામાં બે વિભાગ રૂપે થવું, સ્વનો સ્વરૂપે અને પરનો પર રૂપે નિશ્ચય થઈ જવો એ અંતરાત્મા છે. જેમ કે શરીર ને કપડું બને ભિન્ન જ માનીએ છીએ. ને વ્યવહાર પણ એ રીતે જ કરીએ છીએ. તેમ શરીર અને આત્માને ભિન માનવાનાં છે. વ્યવહાર પણ તે જ રીતે કરવાનો છે. આ નિર્ણય થાય પછી જ સમક્તિ આવે. મોહને કાઢવાનો પુરુષાર્થ તે ધર્મ મોહને કાઢવાનો પ્રયત્ન કરવો એ જ ધર્મ છે. ગમે તેટલા ધર્મનાં વ્યવહાર કરીએ - પણ મોહન નીકળે તો તે વાસ્તવિક ધર્મ બનતો જ નથી. તારું જે છે તે કદી તારાથી છૂટવાનું નથી ને જે છૂટે છે એ તારું નથી. એ નિશ્ચય કરવાનો છે. આત્મનિર્વિકારી, અરૂપી, નિર્લેપ છે. –આ નિશ્ચય કરવાનો છે. એ પ્રમાણે વર્તી ન શકીએ ને પશ્ચાતાપ થાય તો તે જ આપણી આરાધના છે. અંતરાત્મા એટલે ગુણોને ઈચ્છે, પુદ્ગલનાં ગુણોને સુખરૂપે ન ઈચ્છે. ધર્મ કરતી વખતે આત્માએ પોતાના આત્માને શરીરથી નિરાળો માની તે પ્રમાણે થવાનો પ્રયત્ન કરવાનો છે. તો જ આત્માની અનુભૂતિ થઈ શકે. જ્ઞાનસાર-૨ || ર૨૦
