________________ પ્રતિકૂળતાનાં યોગમાં આત્મા સમતામાં રહે તો વધારે નિર્જરા થાય છે. સાધનનો ઉપયોગ પણ હેય માનીને જ કરવાનો છે, તો જ ઉદાસીનભાવ રહેશે. જ્યાં સુધી આત્મા સ્વરૂપનું આલંબન લેતો નથી ત્યાં સુધી તૃષ્ણાનો અંત આવતો નથી. આત્માને સંસારરૂપે જે અવસ્થા પ્રાપ્ત થયેલી છે તે સમગ્ર અવસ્થા પરપુગલરૂપે જ છે. તેમાંથી સુખ મળે છે, તેવી ભ્રાંતિ મિથ્યાત્વનાં કારણે થઈ છે. શરીર પર છે છતાં શરીરને આત્મા માનીએ છીએ. હવે આપણી સામે કર્મકૃત સ્વનુંરૂપ આવે એટલે તરત ઉપયોગ આવવો જોઈએ કે હું તો અરૂપી છુંને આ રૂપ મને ક્યાં વળગ્યું? કાદવમાં પડીએ ને તરત એમ થાય કે કાદવ ક્યાં લાગી ગયો? તરત તેને દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરીએ છીએ. તે જ રીતે આત્માને શરીરથી દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરે. પરમાત્માની વાતની શ્રદ્ધા છે પણ હજી પ્રતીતિ થતી નથી. તેથી શરીરને દૂર કરવાનો ભાવ થતો નથી. જો પ્રતીતિ થાય તો રુચિનો પરિણામ આવ્યા વગર ન રહે. પછી ઝંખના તીવ્ર થાય. બહિરાત્મા - અંતરાત્મા - પરમાત્મા જ્યાં સુધી શરીર અને આત્મા ભિન્ન છે તેવું ભાન નથી ત્યાં સુધી જીવ બહિરાત્મા છે. જે કાયામાં કાયાથી પોતાના આત્માને ભિન્ન માની સાક્ષીભૂત રહે તે અંતરાત્મા છે. જો નીકળી શકતો હોય તો તરત જ નીકળી જાય તેવો તેનો ભાવ હોય, પણ નીકળી શકતો નથી. તે ઉદાસીનભાવે રહે તે અંતરાત્મા છે. કાયામાંથી નીકળવાનાં લક્ષે પરમાત્મા બનવાની સાધના જે આરંભે તે અંતરાત્મા. જેમ ચાલતાં-ચાલતાં ગટરમાં પડી જાય તો નીકળવાનાં તમામ પ્રયત્નો કરે અને કેમ જલ્દી નીકળાય તેની જ મથામણમાં હોય.આત્માને અનાદિથી અતત્વમાં તત્વનો નિર્ણય થયેલો છે. અર્થાત્ શરીર એ જ આત્મા, તેથી હવે સ્વરૂપ ને સ્વભાવનો નિર્ણય સૌ પ્રથમ કરવાનો છે. આત્મા અને શરીર ભિન્ન છે. આ વાત શ્રદ્ધાથી સ્વીકારી પ્રથમ મન અને વચનથી સતત જ્ઞાનસાર-૨ || 219
