________________ •મું અષ્ટક * ઇંદ્રિયજય અષ્ટક શમભાવની પ્રાપ્તિમાં અંતરાય કરનાર જો કોઈ હોય તો તે ઈદ્રિયોનો વિષયાભિલાષ છે. પાંચે ઈદ્રિયોના વિષયોની અભિલાષા જેટલી તીવ્ર, તેટલા જ ઈષ્ટ અનિષ્ટ વિષયોની પ્રાપ્તિ-અપ્રાપ્તિમાં રાગ-દ્વેષ આદિ કષાયોની તીવ્રતા થવાથી સમતાભાવની હાનિ થાય. માટે ઈદ્રિયોનો વિષયાભિલાષા શમભાવમાંવિદન કરનારો છે. તેથી શમભાવમાં સ્થિર થવું હોય તો ઈદ્રિયોનો વિજય કરવો જ જોઈએ. માટે હવે ઈદ્રિયજ્યાષ્ટક કહેવાય છે. ઈદ્ર એટલે જીવ કારણ કે જેમ ઈદ્ર મહારાજા ઐશ્વર્યવાળા છે એટલે ઈદ્ર કહેવાય છે તેમ આ જીવ પણ જ્ઞાનાદિ અનંતગુણોની અમાપ ભાવસંપત્તિરૂપ સર્વ પ્રકારના પરમ ઐશ્વર્યવાળો હોવાથી ઈદ્ર કહેવાય છે. જીવનું જે ચિત્ર નિશાની તેને ઈદ્રિયો કહેવાય છે. નેત્ર-કર્ણ નાસિકા વગેરે પાંચ અંગો જીવનું લિંગનું ચિહ્ન છે. તેથી તે પાંચને ઈદ્રિયો કહેવાય છે. ઈદ્રિય દ્વારા જીવનો= આત્માનો નિશ્ચય થાય છે. ઈદ્રિય દ્વારા બોધ કરતી વખતે આત્મા બોધ કરે છે એ ઉપયોગ હોવો જોઈએ. ઈદ્રિયો સાધન છે. ઈદ્રિયો એ આત્માનું કર્મકૃત બંધન છે અને બંધન દ્વારા આત્મા પોતાના બંધનને સદા તોડી શકે છે. બંધનને તોડવાની તક મનુષ્યભવમાં મળી છે. તેનો ઉપયોગ ન કરીએ તો પુણ્યના યોગે મળેલી ઈદ્રિયો દ્વારા બંધન વધશે. ઈદ્રિયો દ્વારા જોનાર–જાણનાર–ભોગવનાર આત્મા જ છે. પુદ્ગલને જ્ઞાનસાર-૨ // 199
