________________ અર્થદંડ અને અનર્થદંડ આવ્યવહાર અર્થદંડ અને અનર્થદંડના કારણે કરવો પડે છે. અર્થદંડ - જેના વિના સંસારનો વ્યવહાર ન ચાલે. ખાવા-પીવા-રહેવાની વસ્તુ વિના ન ચાલે. અનર્થદંડ - જેના વિના સંસાર ચાલે. તે બિનજરૂરી છે. સિનેમા–નાકાદિ પ્રવૃત્તિ વિના ચાલે. અર્થદંડ પણ હેયરૂપે લાગે. ઉદાસીનભાવ હોય ત્યાં આદર ન હોય અને આદર ન હોય ત્યાં રાગ ન હોય. ધન કમાવું તે હેય. આજીવિકા પૂરતું કમાવવું તે વ્યવહારથી ઉપાદેય અને નિશ્ચયથી હેય જ લાગે. નિશ્ચય વિનાનો વ્યવહાર સર્વજ્ઞનો વ્યવહાર બનતો નથી, સંસારનો જ વ્યવહાર બને છે. આત્મા કયા કારણે પરિભ્રમણ કરે છે? આત્મા વિષય - કષાયના -- વિકારના કારણે પરિભ્રમણ કરે છે. કષાયોથી વિષયના વિકાર ઉત્પન્ન થાય, તે શાંત ન પાડો તો એ જ વિષયથી કષાય ઉત્પન્ન થાય. આત્માનાં ગુણો પર આવરણ આવે. મોહનીય કર્મથી આવરણ આવે અને ઉદયરૂપે મોહના વિકારથી ઉદયમાં આવે અને આત્મા પરિભ્રમણ કરે છે. તે જ આત્માને પરિભ્રમણ કરતાં કરતાં કર્મ ઘટે, કષાય ઘટે, કર્મ લઘુતા થાય ત્યારે તત્ત્વ મળે અને સ્વરૂપનો નિર્ણય કરે અને એ માટે તત્પર થાય. ત્યારે સ્વરૂપને પામી ગુણમય બનવા માટે કષાયને આધીન બનતો નથી અને અનાદિના વિકારોને સંપૂર્ણ નાશ કરનારો બને છે. દરેક ગુણઠાણે જીવમાં સમતા તો છે જ પણ આગળ આગળના ગુણઠાણે તે વૃધ્ધિ પામતી જાય. ૪થે સમતા શાંત હોય, પૂર ન હોય કેમ કે માત્ર ભાવ છે. નદી જેવી હતી, તેવી માત્ર ભાવરૂપ હતી, દ્રવ્ય ને ભાવ દુઃખ દૂર કરવાનો ભાવ આવ્યો, પણ સ્વભાવ ન આવ્યો. જ્ઞાનસાર-૨ // 15
