________________ આધીન બન્યો. તેના મૂળિયા ખૂબ ઊંડે સુધી ગયા. હવે તે મૂળિયાને ઉખેડવા ધ્યાન જરૂરી છે. સમતા આવે તો ધ્યાનના પૂર ઉમટે પ્રશસ્ત આકાર– પરમાત્માની મૂર્તિ સ્વભાવને પ્રગટાવે છે અને વિકારી રૂપને જોતાં વિકાર પ્રગટે છે. તે વિકારને ઉખેડવા પ્રશસ્ત અથવા શુદ્ધ ધ્યાન જોઈએ. આકારના કારણે જ વિભાવ પ્રગટે છે. ચૌદરાજલોકમય લોકાકાશ અને તેમાં રહેલા પદાર્થોની વિચારણા તે સંસ્થાન વિચય ધર્મધ્યાન છે. ધર્મ-સ્વભાવ ધ્યાન= સ્વભાવમાં સ્થિર થવું એ ધર્મધ્યાન. દ્રવ્ય-ગુણ અને પર્યાયોની પૃથકત્વપણે અને એકત્વપણે ચિંતન કરવામાં ચિત્તની અત્યંત જે સ્થિરતા તે શુકલધ્યાન કહેવાય છે. * 'ભાવદયા કોને કહેવાય?" પોતાના અને પરના ભાવપ્રાણોની હિંસાન કરવી તે ભાવદયા કહેવાય છે. તથા પોતાના અને પરના દ્રવ્યપ્રાણીની રક્ષા કરવાનો નિશ્ચયપૂર્વક જે પરિણામ તેદ્રવ્યદયા કહેવાય છે. દ્રવ્યદયા ભાવદયાની વૃદ્ધિનો અને ભાવદયાની રક્ષાનો હેતુ હોવાથી દ્રવ્યદયાને પણ દયા તરીકે આરોપિત કરાય છે. જ્યાં સુધી કષાયનો પરિણામ ત્યાં સુધી દયાનો પરિણામ પણ રહેવાનો. આગળ-આગળના ગુણસ્થાનક પર સ્વની પ્રધાનતા અને પરની ગૌણતા આવતી જાય છે. દ્રવ્ય પ્રાણ પણ ભાવપ્રાણના આધારે જ ચાલે છે. ભાવપ્રાણ વિના એક પણ દ્રવ્ય પ્રાણ નહીં ઘટે.દ્રવ્યપ્રાણનો વિનાશ થતો હોય ત્યારે ભાવપ્રાણ વિનાશ ન પામે પણ અંદર સમતાના પરિણામ વધી જાય. જેમ જેમ ધ્યાન વધે તેમ તેમ ભાવપ્રાણની પ્રધાનતા વધે. આત્મવીર્ય દ્રવ્યપ્રાણની રક્ષામાં પરણમન થતું હોય તો જ ભાવ પ્રાણની રક્ષા થાય. દ્રવ્ય પ્રાણનો મોહ છોડવાનો છે, એ ભાવપ્રાણમાં અડચણરૂપ બને છે. મોહ દ્રવ્યપ્રાણમાં બાધક છે. મોહ અને દ્રવ્ય પ્રાણ છે ત્યાં સુધી આપણને અસર થશે. આપણે દ્રવ્ય પ્રાણ સાથે એકમેક થઈ ગયા છીએ. એટલે તેને કંઈ જ્ઞાનસાર-૨ // 10
