________________ (3) વિપાક વિચય - આજ્ઞા અને અપાયના વિચાર બાદ પછી તેના વિપાકને વિચારે કે કષાયને છોડો તો શું થાય અને ન છોડો તો શું થાય? બંધ કેવી રીતે થાય તેનો વિચાર કરે.વિપાકનું વિપરીત પાક. સમ–પરિણામ પ્રગટ થવા જોઈએ તે નહીં થાય. સારા-નરસા પરિણામરૂપે થવું તે વિપાક છે. અપાય–દ્વારા કર્મનો બંધ થાય ને ઉદયમાં પાછો અપાય જ આવે. ક્રોધ દ્વારા કર્મ બધાંય તે ઉદયમાં આવે ત્યારે ફરી ક્રોધ જ આવે. જો સમક્તિની હાજરી હોય તો આત્માને ગુણની રુચિ થાય અને આત્મવીર્યદ્વારા પુરુષાર્થ કરે સ્વભાવનું આલંબન લે અને સ્વભાવનું વિચારે કે સમતા એ જ મારો સ્વભાવ છે, તો ક્રોધ ન કરાય. તો તે આવેલા ક્રોધના ઉદયને નિષ્ફળ કરે છે. ક્રોધ આવે ત્યારે આત્મા સ્વભાવને ભૂલી જાય છે જો તે વખતે સમકિતના પરિણામ હોય તો વિવેકપૂર્વક ક્રોધ કરે. તીવ્રભાવે ક્રોધ ન કરે. કદાચ કરે તો પણ અંદરથી એ જાગૃત હોય. તે વખતે નિકાચિત કર્મોના ઉદયને કારણે ક્રોધ થઈ જાય પણ તરત જ પશ્ચાતાપ કરશે એટલે અનુબંધ નહિ બંધાય. પણ જો મિથ્યાત્વ હશે તો તેને ક્રોધ સારો જ લાગશે. તે ક્રોધ કરીએ તો જ વ્યવહાર બરાબર ચાલે એમ માનશે. કરેલા ક્રોધાદિથી આનંદ–અનુમોદના વડે નિકાચિત અનુબંધ કર્મ બાંધે. શાસન ચલાવવા પ્રશસ્ત ક્રોધની જરૂર નહિ પણ શાસનનો વ્યવહાર ચલાવવા માટે પ્રશસ્ત ક્રોધ જરૂરી. સમક્તિથી પડનારા માન કે લોભના ઉદયથી જ પડે છે. તીવ્રતા આવી જવાથી તેના પરિણામથી આત્મા પાછો વળી શકતો નથી. (4) સંસ્થાન વિચય :- ઉત્તરોત્તર એકબીજાનું ફળ છે. આજ્ઞાનો ભંગ થયો, અપાય થયો તેના કારણે કર્મનોબંધ થયો. તેના કારણે જુદા જુદા આકારોમાં અને જુદા જુદા શરીરમાં આત્મા પૂરાયો. નિરાકારતાને ભૂલ્યો અને વિકારને જ્ઞાનસાર-૨ // ૧પ૯
