________________ તે જ્ઞાનના આધારે બોધ થાય છે. જ્ઞાન આત્મામાં રહેલું છે એટલે આત્મા જ્યારે શરીરમાંથી નીકળી જાય પછી ઈદ્રિયો કે શરીર દ્વારા જ્ઞાન થતું નથી. જીવ દ્રવ્યમાં જ્ઞાન અવશ્ય હોય છે અને તે સિવાયના અન્ય દ્રવ્યોમાં જ્ઞાન હોતું નથી, માટે તે અજીવ કહેવાય છે. જ્ઞાન આત્માનું વિશેષ લક્ષણ છે અને જ્ઞાનને સાચી રીતે સમજવા ચાર નિક્ષેપા અને સાત નથી સમજવું પડે છે. * શાનનાં ચાર નિક્ષેપાઃ 1. નામ નિક્ષેપો - 'જ્ઞાન' આવા પ્રકારનો શબ્દપ્રયોગ કરવો તે. દા.ત. 'જ્ઞાન મુનિ' તે જ્ઞાનનો નામનિક્ષેપો. 2. સ્થાપના નિક્ષેપો - સિદ્ધચક્રાદિ પટમાં (માડલામાં) 'જ્ઞાન' આલેખન કરવું. તે સ્થાપના નિક્ષેપો. 3. દ્રવ્ય નિક્ષેપો - દ્રવ્ય જ્ઞાનનાં બે ભેદ– (1) આગમથી અને નો આગમથી. આગમથી દ્રવ્યજ્ઞાન એટલે જ્ઞાન પદનો આગમ પ્રમાણે અર્થબોધ હોય પરંતુ પ્રરૂપણા કરતી વખતે તે પ્રમાણે ઉપયોગ ન હોય ત્યારે તે દ્રવ્યથી જ્ઞાન કહેવાય અને તેવા અનુપયુક્ત જ્ઞાનીની અનુપયોગવાળી અવસ્થાને નો આગમથી દ્રવ્યજ્ઞાન જાણવું. અહીં જ્ઞાન અને જ્ઞાનીની ભેદ વિવક્ષા કરીને જ્ઞાનને આગમ અને જ્ઞાનીને નો આગમથી દ્રવ્યજ્ઞાન કહેલ છે. તથા પુસ્તકમાં લખેલા શ્રુતજ્ઞાનને પણ નો આગમથી દ્રવ્યજ્ઞાન જાણવું નો શબ્દ દેશવાચી છે, અથવા વાચના, પૃચ્છના, પરાવર્તના, ધર્મકથા અને અનુપ્રેક્ષારૂપ પાંચ પ્રકારનો સ્વાધ્યાય. તે સ્વાધ્યાયથી રહિત એવા આત્માનું જે જ્ઞાનતે પણ નો આગમથી દ્રવ્ય જ્ઞાન છે. 4. ભાવ નિક્ષેપો જે જ્ઞાન ઉપયોગ વાળું હોય છે. અર્થાત્ જે જ્ઞાનમાંથી મિથ્યાત્વ દૂર જ્ઞાનસાર-૨ // 14
