________________ "જ્ઞાનકળશ ભરી આતમા સમતા રસ ભરપૂર.. આત્મામાં જેમ જેમ જ્ઞાન પરિણામ પામશે તેમ તેમ આત્મામાં સમ્યક દર્શન અને સમ્મચારિત્રનો પરિણામ આવશે. દા.ત. રસ્તામાં જતાં પગ નીચે જીવ આવી જાય તો દયાનો - પશ્ચાતાપનો પરિણામ આવે તે સંવેદના છે. અભવ્યના આત્મામાં અનુકંપાનિર્વેદ આદિનો ભાવ આવે નહિ.૯પૂર્વનું જ્ઞાન હોવા છતાં તે આત્મા ભાવ વિનાનો હોય. જ્ઞાન મતિ, શ્રુત, અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવળ એમ પાંચ પ્રકારે છે. પ્રથમ ત્રણ જ્ઞાન અજ્ઞાન રૂપે પણ છે. મતિમાં મિથ્યાત્વ ભળે ત્યારે તે મતિઅજ્ઞાન બને છે. શ્રુતમાં મિથ્યાત્વ ભળે ત્યારે તે શ્રુત અજ્ઞાન બને છે અને તે પ્રમાણે અવધિજ્ઞાનમાં મિથ્યાત્વ ભળે તો તે વિભંગજ્ઞાન બને છે. મિથ્યાત્વનો નાશ થયા પછીનું જ્ઞાન શુદ્ધ જ્ઞાન છે. અર્થાત્ જેટલા અંશે મિથ્યાત્વ દૂર થાય તેટલા અંશે જ્ઞાન શુદ્ધ થાય. | મિથ્યાદર્શનોમાં પણ મિથ્યાત્વથી વાસિત મતિ–શ્રુત–અવધિજ્ઞાનને કુજ્ઞાન કહ્યું છે. કારણ કે તે જ્ઞાન મોહનો ત્યાગ કરાવી શકતું નથી. સમ્યમ્ દર્શન થાય ત્યારે અનંતાનુબંધી કષાયોનો તથા મિથ્યાત્વનો (મોહ) ક્ષય કે ક્ષયોપશમ કે ઉપશમ થાય છે. મિથ્યાદષ્ટિ બહારથી ગમે તેટલો શાંત હોય, સંતોષી હોય તો પણ તેનું જ્ઞાન વિરતીની ભાવનાવાળું જ્ઞાન નથી તેથી ગમે ત્યારે ભડકો થતાં વાર ન લાગે. દા.ત. અગ્નિશર્મા તાપસે માસક્ષમણના પારણે માસ ક્ષમણ એમ લાખો માસક્ષમણ કર્યા. બહારથી શાંત અને સંતોષી છતાંનિમિત્ત મળતાં તેણે ગુણસેનને ભવોભવ મારનારો બનું એવું નિયાણું કર્યું એટલે અંદર અનંતાનુબંધી કષાય ભર્યો હતો. કાનથી જે શબ્દ સંભળાય તે સામાન્ય જ્ઞાન, જ્યારે એનો અર્થ થાય ત્યારે તે વિશેષ બોધ થાય. આત્માનું વિશેષ લક્ષણ તે જ્ઞાન છે. આત્મા અરૂપી છે માટે રૂપ અને આકારથી તે બતાવી શકાય તેમ નથી. પણ પોતે આત્મા છે જ્ઞાનસાર-૨ // 13
