________________ જગતમાં જે વસ્તુઓ જે સ્વરૂપે છે તે રીતે જાણવાની શક્તિરૂપે જ્ઞાન (કેવળજ્ઞાન) આત્મામાં રહેલું છે. પણ કર્મના આવરણના લીધે એનો પ્રકાશ આપણને પૂર્ણ અનુભવાતો નથી. જેમ આકાશમાં સૂર્ય છે તે સવાર-બપોરસાંજે એક સરખો જ પ્રકાશવાળો છે, છતાં તેના પર વાદળ કે વાતાવરણ કે અન્ય કોઈ આવરણ આવે એટલે પ્રકાશમાં ફેર પડી જાય છે. તેમ આત્મામાં કેવળ જ્ઞાન રૂપી સૂર્યનો ઝગમગાટ એક સરખો જ છે, પરંતુ મોહરૂપી આવરણના કારણે પ્રકાશમાં ફેર પડે છે. * શાન બે પ્રકારે છે - સામાન્ય, વિશેષ. દરેક વસ્તુમાં બે ધર્મો રહેલા છે. સામાન્ય, વિશેષ. સામાન્ય બોધ થાય તેને દર્શન કહેવાય. વિશેષ બોધ થાય તેને જ્ઞાન કહેવાય. દા.ત. શાકમાર્કેટમાં ગયા ને કોઈએ પૂછ્યું કે તું શું જોઈ રહ્યો છે? તો જવાબ મળે કે શાક. તે સામાન્ય જ્ઞાન છે. પછી જાતિથી - નામથી એમ વિશેષ બોધ થાય. દા.ત. દૂધી, ગલકા, ગુવાર, ભીંડા વગેરે. આપણામાં ને કેવલીમાં જ્ઞાન થવામાં ભેદ છે. છvસ્થને પ્રથમ સામાન્ય બોધ થાય અને પછી વિશેષ બોધ થાય. આથી ઇન્દ્રિયો અને મન રૂપ સાધનની જરૂર પડે છે. કેવલીને સાધનની જરૂર નથી માટે તેમને પ્રથમ વિશેષ જ્ઞાન થાય છે. પછી સામાન્ય જ્ઞાન થાય છે. * શાનના બે ભેદ - જ્ઞાનના દ્રવ્ય અને ભાવ એમ બે ભેદ છે. દ્રવ્યજ્ઞાન પુસ્તકની અંદર જે અક્ષર-લીપિ - શબ્દરૂપે રહેલું છે તે દ્રવ્યજ્ઞાન. શબ્દો વાંચવા, ભણવા, તેના પર પ્રશ્નો કરવા, તેનું પરાવર્તન કરવું– અનુપ્રેક્ષા કરવી ને ધર્મકથા કરવી એ બધું પણ દ્રવ્યજ્ઞાન જ કહેવાશે. ભાવશાન શબ્દજ્ઞાન જ્યારે ઉપયોગની પરિણતિરૂપે થાય ત્યારે તે ભાવજ્ઞાન છે. તે જ્ઞાનની અનુભૂતિ રૂપે છે. જ્ઞાનનું ફળ વિરતિ છે. જેમ જેમ આત્મામાં જ્ઞાન પરિણત થતું જાય તેમ તેમ મોહ દૂર થતો જાય અને જ્ઞાનનું ફળ વિરતિ અને સમતા તેનામાં આવે. જ્ઞાનસાર-૨ // 12
