________________ તત્ત્વજ્ઞાતા બનવાનું જણાવ્યું. તે માટે સત્ત્વવેત્તા ગુરુની સેવા કરવાની. અત્યંતર તપમાં પણ પ્રથમ વિનય–વયાવચ્ચ મૂક્યા. આપણી આર્ય સંસ્કૃતિ પણ તેવી જ હતી કે ગુરુકૂળમાં જાય, ગુરુના બધાં કામ કરે પછી યોગ્યતા લાગે ત્યારે ગુરુ ભણાવે. વર્તમાનમાં આ બધું જ ગયું. ગુરુકૂળમાં રહી ભણે એટલે વિનય–વયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાયાદિ પરિણમે હવે આ સંસ્કૃતિ જવાથી પાયા નબળા પડવા માંડ્યા છે. વચન યોગમાં, વિકલ્પરહિત અવસ્થામાં જવાનો અભ્યાસ કરવાનો છે. અસંગ અવસ્થા તે વિકલ્પ રહિત અવસ્થા છે. ચઢવાની ભાવનાવાળો અને ચડતો તે સિદ્ધિને પામે છે. સ્વભાવમાં સ્થિર થવું એ સાધ્ય છે. ક્રોધાદિ કષાયનો અભાવ થયો તે સ્વભાવમાં સ્થિર થઈ ગયો. ક્રોધાદિ કષાયનો ઉપશમ કર્યો તો તેટલા સમય માટે સિદ્ધિ મળી. બંનેનું કાર્ય સમાન છે પણ ઉપશમવાળાને તે અંતમુહૂર્ત રહેશે અને પછી પડશે પણ જ્યાં સુધી સ્વભાવ છે ત્યાં સુધી તે પણ સિદ્ધિવાળો કહેવાય. વર્તમાનમાં તે સમતાના પરિણામને વેદી રહ્યો છે. સમ્યક દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર રૂપ મોક્ષમાર્ગ છે. તેને પરિણામ અને વ્યવહાર સ્વરૂપે બને સારી રીતે પકડવાનાં છે. નિશ્ચયથી યોગ આત્માના પરિણામ સ્વરૂપે છે. વ્યવહારથી યોગ આત્માના જ્ઞાનાદિ યોગના પરિણામને પ્રગટ કરવામાં નિમિત્તભૂત કારણ છે તેને પણ વ્યવહારથી ધર્મ કહેવાય. માટે જ મોક્ષ માટે કોઈ નિશ્ચિત યોગ કે નિશ્ચિતક્રિયા નથી. માત્ર ગમે તે યોગમાં આત્મા મોહથી દૂર થાય તો તે મોક્ષનું કારણ છે નહિ તો તે સંસારના જ કારણભૂત બનશે. છેલ્લામાં છેલ્લું સાધન ઉત્કૃષ્ટ સાધુપણું છે. તેના બધા જયોગો મોહને મારવા માટે જ છે. પણ જેઓએ વ્યવહારથી સાધુપણાનો સ્વીકાર કર્યો પણ મોહનન માર્યો પણ મોહને વધાર્યો તો તેવા આત્માઓ નરક–નિગોદમાં પણ ચાલ્યા જાય.જેટલા જેટલા આશ્રવના સ્થાન છે તેટલા જ સંવરના સ્થાન બને છે તેટલા જ નિર્જરાના પણ સ્થાન બને છે. જ્ઞાનસાર-૨ // 144
