________________ સમતાની સાધના કરનારા આત્મા બે પ્રકારના છે. (1) યોગ પર આરૂઢ થઈ ગયા છે તેવા ને (2) યોગ પર આરૂઢ થવાની ભાવનાવાળા. મુનિ મહાત્માઓમાં આ બે વાત ઘટે. . જ્યાં સુધી છઠ્ઠા ગુણઠાણા પર છે ત્યાં સુધી ભાવના ને ક્રિયા બંને કરવાવાળા છે. બાહશુક્રિયાથી પ્રીતિ-ભક્તિ ને વચન અનુષ્ઠાનવાળા છે અને અત્યંતર અંતર્ગત અનુષ્ઠાનમાં અસંગ અનુષ્ઠાન આવે. તેઓ માત્ર પોતાના સમતાસ્વભાવ સાથે જોડાય અને તેના ગુણોને જ આસ્વાદે આમ બંને સમતાને વેદી શકે છે. પ્રીતિ અને ભક્તિને પાત્ર એવાદેવ-ગુરુ ગુણના જ પાત્ર છે. તેઓની ઉપેક્ષા થાય તો તેઓમાં રહેલા ગુણોની આપણને પ્રાપ્તિ ન થાય. જે ઉચિત ભક્તિ કરતાં નથી તે સ્વના આત્માની જ ઉપેક્ષા કરે છે. જે મોક્ષ યોગ પર આરૂઢ થાવની ભાવનાવાળા છે એ બાહ્યક્રિયાથી સાધના કરે છે. જે આરૂઢ થઈ ગયા છે તે અંતર્ગત સાધના કરે છે. ક્રિયા હોય છે. ક્રિયા છે માટે ક્રિયાની જરૂર પડે. શુભરાગ પણ હેય છે. સર્વજ્ઞ સંસારની ક્રિયાનો નિષેધ કરતાં નથી. સાધુપણું પણ ક્રિયારૂપ છે. તો કેમ નિષેધ? એકાંતે નિષેધ છે. આપણને સંસારની બધી ક્રિયા કરાવવામાં વાંધો નથી પણ સર્વજ્ઞએ બતાવેલ ક્રિયામાં વાંધો આવે છે. આ શુભ ક્રિયા છોડી દીધા પછી આત્માની અંદર રમણતા કરે, એમાં સ્થિર થાય તો ક્રિયાની જરૂર નથી. કેવલીઓને પ્રતિક્રમણની જરૂર નહિ. કર્મ અંદર ચોંટે તો કાઢવા પડે. એ ચોંટે જ નહિ માટે અપ્રમત્ત ગુણઠાણાવાળાને પ્રતિક્રમણની જરૂર નહિ, પાછા છકે આવે એટલે કરવું પડે. આત્મા વચનરૂપ શુભ સંકલ્પ વડે અશુભ સંકલ્પનું નિવારણ કરે છે. સિદ્ધયોગી હોય તેમને રાગ-દ્વેષનો અભાવ હોય સંપૂર્ણ શાંત હોય, એમણે બાહ્ય આચારક્રિયાનો સ્વીકાર કર્યો હોવા છતાં સમતાના સ્વભાવના કારણે જ્ઞાનસાર-૨ // 145
