________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.
૧૭૩
લયાલે (Lyell) “
પ્રિન્સપલ્સ એવ જીઓલોજી” “ભૂસ્તર વિદ્યાના તો” નામનું પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કર્યું. તેમાં એણે તે ફેન્ચ પ્રકૃતિશાસ્ત્રી કુવિએ (Cuvier) ની માન્યતા–પૃથ્વીમાં નિરંતર વજપા (catastrophy) થયા કરે છે તેનું ખંડન કર્યું અને પૃથ્વીને ઇતિહાસ આજે પણ નજરે આવતી સામાન્ય પ્રક્રિયાઓ દ્વારા સમજાવી શકાય એમ છે એવું પુરવાર કર્યું. આમ છતાં એણે પણ નવી નવી ઉત્પત્તિઓ ક્રમવાર થયા જ કરતી એ વિચારને પુષ્ટિ આપી. ૧૮૬૩ માં પ્રકટ થએલા એના “એન્ટિકિવટિવ મેન” “મનુષ્યની પ્રાચીનતા’ નામના ગ્રંથમાં સબળ પ્રમાણે રજૂ કરીને એણે પુરવાર કરી આપ્યું કે બાઇબલમાં જણાવેલા કાળથી હજારેક વર્ષો પૂર્વે માનવજાતિ વિશ્વમાં વસ્તી હતી. યહુદી શાસ્ત્રમાંની ઉત્પત્તિની કથામાં આવતા દિવસ શબ્દનો અર્થ “લા કાળ” જેવો “બ્રહ્માના દિવસ” કરીએ તે કેવળ પૃથ્વી સંબંધમાં જ નહિ, પરંતુ છેડે, ઉતરતા પ્રાણવર્ગોના સંબંધમાં પણ બાઈબલના લેખને વિજ્ઞાનનાં અનુમાન સાથે મેળ બેસાડી શકાય ખરે. કિંતુ માનવોત્પત્તિના વિષયમાં આવી કશી છટકબારી નથી, કારણ કે એ વિષે બાઈબલને કાલનિર્ણય તદ્દન ચોક્કસ છે. સત્તરમી સદીના એક અંગ્રેજ ધર્મગુરુએ ઘણી ચતુરાઈથી ગણતરી કરી હતી કે ઇસ્વી પૂર્વે ૪૦૦ ની સાલના ઓકટોબરની ૨૩ મી તારીખે સવારના નવ વાગે ખ્રિસ્તી ત્રિપુટિએ મનુષ્યને ઉત્પન્ન કર્યો હતો, અને બાઈ-- બલની કઈ પણ ગણતરીથી મનુષ્ય આથી વહેલો ઉત્પન્ન થયેલ હતે એમ સાબીત થઈ શકે એમ નથી. ભૂસ્તર વિદ્યાનાં અનુમાન નેને બીજા પ્રમાણેની પણ પુષ્ટિ મળી; પરંતુ ભૂસ્તરવિદ્યા એકલી જ યહુદિશાસ્ત્રમાંની ઉત્પત્તિ વિજ્ઞાનનું અતિહાસિક સત્ય સદા માટે ખંડન કરવા સમર્થ હતી. મનુષ્યને છેતરવાના સ્પષ્ટ હેતુથી ઈશ્વરે બાઈબલમાં ભ્રામક વિચારે ઘુસાડયાં એવું અનુમાન કરીએ તે જ યહુદિકથાની મહત્તા રક્ષી શકાય એમ હતું.
