________________
વિચારસ્વાત ત્ર્યના ઇતિહાસ.
૧૬૧
"7
9
ચેલે છે એ બતાવી આપવું જરૂરી હતું. હ્યુમે અને મીડલટને ચમત્યારા વિષે જે ચર્ચા ઉભી કરી હતી તેમાં આજ પ્રશ્નને તીવ્ર રૂપ આપવામાં આવ્યું હતું.ખ્રિસ્તીધમની ઐતિહાસિક વાસ્તવિક્તાની શંકા કરનારને ૧૭૯૪માં ખ્રિસ્તી “ એવિડેન્સીસ એન્ ક્રિશ્ચિઆનિટિ ધનાં પ્રમાણા નામના પુસ્તકમાં (Paley) પાલેએ સમજવાખ આપ્યા. ખ્રિસ્તીધમ ના બચાવ માટે ૧૮ મી સદીમાં પ્રકટ થયેલાં પુસ્તકામાં આ જ એક એવું પુસ્તક છે જે હાલ ખાસ ઉપયાગી ન હાવા છતાં લેાકમાં આદરપૂર્વક વંચાય છે. પાલેને ઈશ્વરવિદ્યાવાદ theology પ્રાચીન મતવાદીઓના અભિપ્રાયા પર અજ્ઞાતપણે યુગને પાસ કેવી રીતે બેસે છે તેના ઉદાહરણ રૂપ છે. એના નેચરલ થિએલેાજી ' પ્રાકૃતિક ધર્મવાદ નામના પુસ્તકમાં ઇશ્વરનું અસ્તિત્વ પુરવાર કરાયું છે. જેમ તેના રચનારનું અનુમાન થય શકે છે તેમ કુદરતમાંની ચેાજનાએ પરથી દૈવી કારીગરનું અનુમાન ખેંચી શકાય છે. આવી યેાજનાના દાખલા પાલે માટે ભાગે માનવ શરીરનાં બંધારણ અને ઇન્દ્રિયામાંથી લે છે. ઈશ્વર જરા હઠીલા જડ પદાથ પર પેાતાની કળા અજમાવી રહેલા એક કુશળ કારીગર છે, એવી પાલેની ઈશ્વર સંબંધી ભાવના છે. મી. લેસ્લી સ્ટીવન કહે છે કે પાલેને ઈશ્વર મનુષ્યની માફક સુધરેલા છે, તે વૈજ્ઞાનિક અને ચતુર થયા છે. યાંત્રિક અને રાસાયણિક સાધના (Contrivances) યેાજવામાં તે (પાલેને ઇશ્વર) વાટ અને પ્રિસ્ટલી કરતાં ચઢીઆા છે અને તેથી વાટ અને પ્રિસ્ટલી જે યુગના પ્રખ્યાત–માગ દક-પુરૂષો હતા તે યુગની ભાવના અનુસાર પાલેને! ઈશ્વર કલ્પવામાં આવ્યા છે. આ પ્રકારના શ્વરનું અસ્તિત્વ પ્રતિપાદિત થાય તેા પછી ચમત્કારા વિષે કશી મુશ્કેલીઓ રહેતી નથી. પાલે ચમત્કારને ખ્રિસ્તી ધર્મના ખચાવના પાયા તરીકે લેખાવે છે–બીજી બધી લીલેાને તે ગૌણુ લેખે છે. નવા કરારમાંના ચમત્કારાના પુરાવામાં પાલે જણાવે છે કે એ ચમત્કારાને પેાતાની
૧૧
"
વિશ્વરચના દ્વારા આળ પરથી
