________________
૧૨૦
ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્ય.
પણે વળગી રહેનારા રોમન ધર્મગુરુઓએ ૧૯ મી સદીમાં યુરોપના ખુણે ખુણામાં ફેલાયેલો ઉદારમતવાદી વિચારે સામે દઢ અને વીરતાભર્યો વિરોધ દર્શાવ્યો છે. ચિરકાલ પૂર્વે સ્થાપિત થયેલું, અપરિવર્તનશીલ અને કદી કાલાતીત ન થાય એવું મનાતું રેમન ચર્ચ ઉદારમતના પ્રચારથી કેટલું જોખમમાં આવી પડે એ વાત ચર્ચાના સુકાનીઓ સારી પેઠે પામી ગયા. ફ્રાન્સમાંના કેટલાક કેથલિકમતના જુવાનીઆઓ પ્રચલિત ઉદારમતને આધારે ચર્ચામાં પરિવર્તન કરવાની મીઠી કલ્પનાઓ કરતા હતા તેમને ઠપકે આપવાના હેતુથી ૧૬ મા ગ્રેગરીએ ૧૮૩૨ માં એક જગોધક પ્રકાશપત્ર (Encyclical Letter) પ્રસિદ્ધ કર્યો અને તેમાં તેણે પ્રચલિત ઉદારમત સામે વિરોધ દર્શાવી, સ્વાતંત્ર્ય સામે અધિકારનું સમર્થન કર્યું અને આધુનિક આદર્શ સામે મધ્યકાલીન આદર્શને બચાવ કર્યો એ કહે છે કે –“એકે એક માણસને અંતકરણસ્વાતંત્ર્ય અપાવું જોઈએ એવો વિચિત્ર અને ભ્રાંતિકારક સિદ્ધાંત અથવા ગાંડપણતિરસ્કરણય છે. આ અંતઃકરણસ્વાતંત્ર્ય અથવા આત્મનિર્ણયને અનિષ્ટકારી સિદ્ધાંત પેલા ચર્ચના અને રાષ્ટ્રના દુર્ભાગ્યે અતિ પ્રચારમાં આવેલા અને જેને કેટલાક લોકો બેહદ ઉદ્ધતાઇપૂર્વક ધર્મવિષયમાં બહુ હિતકારી માને છે એવા, અનિયંત્રિત વિચારસ્વાતંત્ર્યના સિદ્ધાંતને લીધે જ ઉભો થયો છે અને આવા આવા અનિષ્ટકારી વિચારે ફેલાવાથી યુવકવર્ગમાં ભ્રષ્ટાચાર શરુ થયો છે, ધર્મ અને પૂજનીય ધારાઓ પ્રત્યે કંટાળો ઉત્પન્ન થાય છે, સૃષ્ટિના માનસમાં પરિવર્તન થયું છે –ટૂંકમાં કહીએ તે-સમાજને સપ્ત સાટકે લાગ્યો છે. કારણ, ઇતિહાસના અનુભવ પરથી જણાય છે કે જે જે રાષ્ટ્રો ધન, સત્તા અને કીર્તિથી પ્રકાશતાં હતાં તે જ રાષ્ટ્ર માત્ર આ જ અનિષ્ટઅમિત વિચારવાતંત્ર્ય, ફાવે તેવો અમર્યાદિત વાર્તાલાપ અને નવીનતાને પ્રેમ–ને લીધે નાશ પામ્યાં છે. આ અનિષ્ટ સાથે વળી એક બીજું અનિષ્ટ અર્થાત ગમે તે પ્રકારનું ગમે તેવું લખાણ પ્રકટ કર
