________________
મ
ટ્રેક્સની સંધિથી ફ્રાન્સ પાસેથી સવાÛાશિ મળ્યું, અને ઇ. સ. ૧૭૩૩માં સ્પેન પાસેથી થેાડા મુલક જીતીને તેમણે ાર્જિં વસાવ્યું. આ સંસ્થાના મુકિનારા પર હતાં, અને તેમની હ્રદ ચાક્કસ ન હતી. અંદરના પ્રદેશ ઉપરના હક સાખીત કરવા માટે કેનેડા અને લુઈઝાના જોડાઈ જાય, એ હેતુથી મિસિસિપીના કાંઠા ઉપર ફ્રેન્ચાએ કિલ્લેબંધી કરવા માંડી. એથી અંગ્રેજો એલિધાની પર્વત અને આટલાંટિક મહાસાગર વચ્ચે પુરાઈ જાય, અને પશ્ચિમના બધા પ્રદેશ અને તેને વેપાર ફ્રેન્ચાના હાથમાં જઈ પડે એમ હતું. હવે અંગ્રેજોએ કેનેડાના સુબાને દષ્ટિનાં કહેણ માકલ્યાં, પણ સધળું વ્યર્થ. ઇ. સ. ૧૭૭૫માં સેનાપતિ બ્રેડોકને ડુકેન નામને ફ્રેન્ચ કિલ્લા સર કરવા મેકલવામાં આવ્યા, પણ તેને અને તેના સૈન્યને સંહાર થઈ ગયા. ઉપરાંત અંગ્રેજોએ એકાદ બે ફ્રેન્ચ જહાજોને કબજે લીધાં, એટલે સંસ્થાનાના વેપાર નિમિત્તે બંને પ્રજા વચ્ચે દ્વેષમાં વધારા થયા. હવે કયારે યુદ્ધ ફાટી નીકળશે તે કહી શકાય એમ ન હતું.
સવાર્ષિક વિગ્રહઃ યુરોપની એ મહાપ્રજા વચ્ચે પૃથ્વી પર જ્યાં હોય ત્યાં ઈર્ષા જામી, અને યુરોપમાં આસ્ટ્રિમ અને પ્રુશિ વચ્ચે જંગ જામવાનાં ચિહ્નો દેખાયાં. એ—લા—શાપેલની સંધિથી મેરિયા થેરિસા સ્ટ્િની મહારાણી થઈ, પણ પોતાનો સાઈલીશિયા પ્રાંત પ્રુશિઆનો ફ્રેડરિક રાખે, એ તેના જેવી જાજરમાન રાણીથી કેમ સહ્યું જાય? ફ્રાન્સ, રશિઆ, અને સેકસની તેને સહાય આપવા તૈયાર હતાં; કેમકે તેમનાથી ફેડરિકનો ઉદય અને પ્રતાપ ખમાતા ન હતા. છેલ્લા વિગ્રહમાં ઈંગ્લેન્ડે મેરિયાને સહાય કરી હતી, પણ આ વિગ્રહમાં તેમ થઈ શકે તેમ ન હતું. ફ્રાન્સ સાથે વહેલા મેાડા વિગ્રહ થવાના છે, તેા પછી યુરેાપના આ મામલાનો લાભ લઈ તેમાં ફ્રાન્સ જોડે યુદ્ધ કરી લેવું એ નિર્ણય ઈંગ્લેન્ડ કર્યાં. ખીજી બાજુએ ફ્રાન્સે આસ્ટ્રિમને સહાય આપી, એટલે ઈંગ્લેન્ડે ફ્રેડરિકના પક્ષ લીધે. છેવટે વિગ્રહ જાહેર થયા, અને અમેરિકા, હિંદ અને યુરોપમાં એકી સાથે ચાલવા લાગ્યા..
આ ભયંકર આપત્તિના આરંભમાં અંગ્રેજ મંત્રીઓમાં ઉત્સાહ કે શક્તિ કંઈ ન હતું. સર્વત્ર ઈંગ્લેન્ડના પરાજય થવા લાગ્યા. ઇ. સ. ૧૯૫૬માં ફ્રેન્ચ