________________
ક્રિટિશ કાલ
ઈ. અનુનાસિક સંપૂર્ણ સ્વરેચારણ સમગ્ર સૌરાષ્ટ્રમાં વ્યાપકતાથી થાય છે.
અને હસવું” જેવા શબ્દમાં Öસવું જેવું ઉચ્ચારણ, ઈ. શ ષ સ વચ્ચે સૌરાષ્ટ્રમાં કઈ ભેદ નથી, શહેરી ઉચ્ચારણમાં દંત્ય “સ” અને
કંઠય અઘેલ “સ” બેઉ, જ્યારે ગ્રામીણ ઉરચારણમાં કંઠય અઘોષ “સ જ વ્યાપક છે; જેમકે “હું” અને “” બેસે અને “બેસે વગેરે. ગ્રામીણ ઉચ્ચારણમાં ‘ચ-છ ને સ્થાને દંત્ય “સ” અને “જ-ઝ ને સ્થાને
જ” (2) વ્યાપક ઊ. ઝાલાવાડમાં અને સ્થાને કવચિત જ : “ ” “નાસિ -
બેસિ ' તેમ બજે” “ના” “જાડ” “સાંજ” વગેરે . શ્રનું અનાદિ દશામાં પણ શુદ્ધ મૂર્ધન્ય ઉરચારણ, જ્યારે અનાદિ
દશામાં સંસ્કૃતના ત– વગેરે પરથી આવેલા શબ્દોમાં ' નું મૂર્ધન્યતર, પરંતુ પ્રાકૃત ભૂમિકામાંથી બેવડા ઉપરથી ઊતરી આવેલા ઉચ્ચારણમાં શુદ્ધ મૂર્ધન્યઃ “પાડો' (સં. વરને કારણે) મધન્યતર, પરંતુ પાડો' (ભેંસ ને નર, પ્રા. વહુને કારણે) શુદ્ધ મૂર્ધન્ય-એ રીતે “ગાડી' “હાડ લાડ”
લાડો' વગેરેમાં શુદ્ધ મૂર્ધન્ય, એ જ રીતે વડે” (મે) . એ યકૃતિ સર્વત્ર વ્યાપકઃ “આવ્ય” “હાય” “મર્ય” વાવ્ય “સત્ય” “ગત્ય” વગેરે એ. મર્મર કિવા હશ્રુતિને સર્વથા અભાવઃ “મારું” “તારું” “એનું “જ્યાં
કયાં વગેરે એ. ળ-કારના વિષયમાં પ્રાદેશિક ભેદઃ સેર અને હાલારમાં નાગરને
અપવાદે “ર” ઉચ્ચારણું. અર્થભ્રમ થતું હોય ત્યાં “લ” ઉચ્ચારણ (આંગરીથી : ગર કાઢી ચાટ, ગરો લાગે ચ કે મોરો? પરંતુ માનું કે “નલ,
નું “મ” કે “નલ, સુરતી જેમ) ઓ. વ્યાકરણની દૃષ્ટિએ વિચાર કરતાં વર્તમાન બીજા પુરુષના એકવચનમાં
ઝાલાવાડના અપવાદે “અ” પ્રત્યયઃ તું કર ચ” (“તું કરે છે ને સ્થાને). “છ” ધાતુને મુખ્ય ક્રિયાપદ ન હોય ત્યારે માત્ર “છ” “ચ” તરીકે જ પ્રયોગ આવું છ (ચ), અમે આવિયૅ છ (ચ), તું આવે છે (ચ), તમે આવી છે (ચ), એ આવે છે (ચ), એઓ આવે છે (ચ). બીજા ભૂતકૃદંતનાં એવાળાં રૂપ “એલ” એમ અવિકારી અંગના રૂપમાં વ્યાપક, અને ક્રિયાતિપસ્યર્થમાં કરત વગેરે રૂપ પ્રજતાં ગ્રામીણેમાં કરત' એ પ્રકારનાં રૂપે પ્રયોજાય છે.
