________________
૨જુ ] છત્રપતિએ અને પેશવાએ પૂર્વસંપર્ક [ ૩૯ કાકા હમીદખાનને એ મરાઠાઓને નિશ્ચિત રકમ આપે તથા મહી નદીના ઉત્તરના પ્રદેશમાંથી મરાઠાઓને ચોથ ઉઘરાવવાનો હક આપે એ શરતે મદદ કરવાનું સ્વીકાર્યું. આની પાછળનો કંથાજીને આશય મધ્ય ગુજરાત તથા ઉત્તર ગુજરાતના પ્રદેશ પર પણ મરાઠી વર્ચસ સ્થાપવાનો હતો. હમીદખાને આ શરતોને સ્વીકાર કરતાં કંથાએ ૧૫,૦૦૦ ઘડેસવારનું દળ હમીદખાનની સહાએ મોકલ્યું, જેની મદદથી હમીદખાને શુજાતખાનને પરાજય આપીને અને દાવાદનો કબજે લીધે, (૧૭૨૪). કંથાજીના નેતૃત્વ તળે મરાઠાઓ પ્રથમ વાર અમદાવાદમાં પ્રવેશ્યા. હમીદખાન મરાઠાઓને નિશ્ચિત કરેલી રકમ આપી શક્યો નહિ, આથી એણે શહેર લૂંટીને એ રકમ વસૂલ કરવાની મરાઠાઓને છૂટ આપી. પરિણામે મરાઠાઓએ અમદાવાદ લૂંટીને નકકી કરેલી રકમ તથા ચોથની રકમ વસૂલ કરી. ગુજરાત પર મરાઠાઓનું સ્થપાયેલું આધિપત્ય
અમદાવાદમાં મરાઠાઓના પ્રવેશ ઉત્તર ગુજરાત તથા પશ્ચિમ ગુજરાત(સૌરાષ્ટ્ર)માં તેઓને વિસ્તરવાનો માર્ગ મોકળો થયો, કંથાએ વીરમગામ, સૌરાષ્ટ્રના અમુક પ્રદેશ તથા ઉત્તર ગુજરાતના મહેસાણા સુધીના પ્રદેશમાંથી ચેથી ઉઘરાવી. પરિણામે ગુજરાતમાંની મુઘલ સત્તા તદ્દન નિર્બળ બની અને ગુજરાત તથા સૌરાષ્ટ્રનાં રાજ્યો પર મરાઠાઓનું વર્ચસ વધ્યું. દરમ્યાનમાં કંથાજીની સહાયથી હમીદખાને શુજાતખાનના ભાઈ તથા સુરતના મુત્સદ્દી રુસ્તમઅલીને પરાજય આપે. આના બદલારૂપે પિલાજ ગાયકવાડને દક્ષિણ ગુજરાતના પ્રદેશમાંથી ચોથ ઉઘરાવવાનો હક મળે. આમ ઉત્તર તથા પશ્ચિમ ગુજરાતમાં કંથાજીનું અને દક્ષિણ ગુજરાતમાં પિલાજીનું વર્ચસ સ્થપાયું. આને પરિણામે હમીદખાન ભારે આર્થિક મુસીબત અનુભવવા લાગ્યો તથા મરાઠાઓને ચોથની રકમ ભરપાઈ કરી શક્યો નહિ, જેથી મરાઠાઓએ ફરી અમદાવાદ લુંટવાની તૈયારી કરી, પરંતુ અમદાવાદના નગરશેઠ ખુશાલચંદે પિતાની અંગ 1 મૂડીમાંથી - મરાઠાઓને ચોથની રકમ ભરપાઈ કરીને શહેરને ફરી લૂંટાતું બચાવ્યું (૧૭૫), અન્યથા અમદાવાદની સ્થિતિ પણ કદાચ સુરત જેવી થાત. શેઠ ખુશાલચંદના આ કાર્યની કદરરૂપે અમદાવાદનાં જુદાં જુદાં મહાજનોએ શહેરમાં આવતા જતા માલ પર દર ૧૦૦ રૂપિયે ચાર આના ખુશાલચંદ શેઠ અને ત્યારબાદ એમના વારસદારોને મળે એવી ગોઠવણ કરી.
પિલાજી તથા કંથાએ એ સમયે ગુજરાતમાં ખૂબ સમૃદ્ધ ગણાતાં
