________________
૩૭૮ ] મરાઠા કાલ
[પ્ર. અઢાર શીલાંગરય, ઉપાસક દશાંગસૂત્ર, આવશ્યક સત્ર, નેમિનાથસ્તવન, શાંતિજિનસ્તવન, ભક્તામર સ્તોત્ર, પંચાંગુલી સહસ્રનામસ્તોત્ર, કલ્યાણમંદિર સ્તોત્ર, વંદિતુ તેત્ર, વિચાર પત્રિશિકા, ધનાશાલિભદ્ર રાસ, શ્રીપાલ રાસ, ચંદરાજાને રાસ, નેમિનાથ ફાગુ-ઇત્યાદિ પિંથીઓમાં જોવા મળે છે.
આ સમયની કલ્પસૂત્રની કાગળની ચિત્રિત પોથીઓ ગુજરાતસૌરાષ્ટ્રના જૈન ભંડારોમાં સચવાયેલી છે, કેટલીક લાલભાઈ દલપતભાઈ ભા. સં. વિદ્યા મંદિર, ભો. જે. વિદ્યાભવન અને પ્રિન્સ ઑફ વેલ્સ મ્યુઝિયમ, મુંબઈમાં પણ જળવાયેલી છે. કેટલીક થિીઓમાં લિપિબદ્ધ કર્યાનાં વર્ષ છે, કેટલીકમાં નથી. કલ્પસૂત્રની કાગળની ચિત્રિત પોથીઓમાં તીર્થકર ભગવાનના જીવન-પ્રસંગ ખાસ કરીને જન્મ, વિવાહ, કેશલેચ, દીક્ષા અને ધર્મોપદેશના પ્રસંગ આલેખાયેલા જોવા મળે છે. લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાં અઢારમા સકાની કલ્પસૂત્રની એક પથીમાં રાજ સવારીનાં દશ્યોમાં પુરુષ અને સ્ત્રી પાત્રોની વેશભૂષા મરાઠી પ્રકારની જોવા મળે છે. કેટલીક હસ્તપ્રતોના હાંસિયામાં ફૂલવેલ અને ભૌમિતિક આકૃતિઓનું રેખાકીય આલેખન જોવા મળે છે.
અઢારમા સૈકાની કાગળ પર ચિત્રિત “સંગ્રહણીસૂત્ર'ની બાર પોથીઓ લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાં છે. “સંગ્રહણી સૂત્ર” એ જૈન પરંપરા પ્રમાણે બ્રહ્માંડની ઉત્પત્તિને લગતે ગ્રંથ છે. આ થિીઓમાં તીર્થકરે દેવદેવીઓ ગંધ યક્ષ-યક્ષિીઓ સૂર્ય ચંદ્ર પર્વતે નદીઓ અને વૃક્ષનું આલેખન કરવામાં આવેલું છે.
આ સંસ્થામાં સંગૃહીત અઢાર શીલાંગ રથ” નામની અઢારમા સૈકાની અઢાર ચિત્રોવાળી પિથી ખાસ ઉલ્લેખપાત્ર છે. જૈન સાધુઓનાં શીલ કહેતાં આચારની વિગતે આ પિથીનાં અઢાર ચિત્રમાં આપેલી છે. લાકડાના લાંબા રથમાં આચારનાં ખાનાં પાડેલાં છે. રથની ઉપર મધ્યમાં જે તે તીર્થકર ભગવાનનું ચિત્ર છે. રથને હાંકનાર સારથિએ ઘેડાની લગામ પોતાના જમણા હાથમાં પકડી છે. ચિત્રકારે રથનું અને ઘોડાનું આલેખન વાસ્તવિક રીતે કર્યું છે. આખું ચિત્ર જાણે ગતિમાં હોય એમ જણાય છે. પાનની બંને બાજુના હાંસિયામાં ફૂલવેલનું સુશેભન કરવામાં આવ્યું છે. સારથિની વેશભૂષા નેધપાત્ર છે. એણે અંગરખું અને ધોતિયું ધારણ કરેલ છે. એના માયાની મોટી પાઘડી ધ્યાન ખેંચે તેવી છે. આ પિથીનાં અઢાર ચિત્રોમાંથી એક ચિત્ર અહીં રજૂ કરવામાં આવ્યું છે (જુઓ આકૃતિ પ૧).
