________________
૩૩૦ ] મરાઠા કાલ
[પ્ર. ભારતમાં ખરેખર ખ્રિસ્તી મિશનરી કાર્ય તે પોર્ટુગીના આગમન પછી થયું. ૧૬ મી અને ૧૭ મી સદી દરમ્યાન સ્પેન અને પોર્ટુગલ આ બે મહાસત્તાઓ એશિયા અને અમેરિકાના દેશ જીતવા નીકળી હતી. બંને દેશ ખ્રિસ્તી ધર્મના કૅથલિક સંપ્રદાયના અનુયાયી હતા, તેથી તેઓ જગતના જે. જે દેશમાં ગયા ત્યાં ત્યાં પિતાની સાથે પિતાને ધમ પણ લેતા ગયા. દક્ષિણ ભારતમાં પોર્ટુગીઝની વસાહતો વધુ હોવાથી એ પ્રદેશમાં આ સમય દરમ્યાન ખ્રિસ્તી ધર્મનું પ્રસારણ વધુ થયું.
ઈ. સ. ૧૫૩૪ માં દમણ અને ઈ. સ. ૧૫૫૯ માં દીવનો કબજો પિગીએ લીધો એની સાથે ગુજરાતમાં પણ ખ્રિસ્તી ધર્મને પ્રવેશ થયે. દક્ષિણ ભારતના પ્રદેશોની સરખામણીએ ગુજરાતમાં ખ્રિસ્તી ધર્મને પ્રવેશ ઘણો મોડે થયો છે. મુઘલકાલ દરમ્યાન અકબર અને જહાંગીર દ્વારા ત્રણ જેટલાં ફરમાન ખ્રિસ્તાઓના લાભાર્થે બહાર પાડવામાં આવ્યાં હતાં. ૯ પ્રથમ ફરમાન અકબરના રાજ્યના ૪ર મા વર્ષ(૧૫૯૬-૯૭)નું છે. આ ફરમાન ખંભાતના ખ્રિસ્તીઓ માટે દેવળ બાંધવા દેવાની જેસુઈટ સોસાયટીને છૂટ આપવાની વાત કરે છે. બીજુ ફરમાન જહાંગીરના રાજ્યના સાતમા વર્ષ (ઈ. સ. ૧૬૧૨)નું છે, જે પોર્ટુગીને અમદાવાદમાં દેવળ બાંધવાની છૂટ આપે છે. આ ફરમાનમાં અધિકારીઓને સૂચના આપવામાં આવી હતી કે તેઓ પોર્ટુગીને એમનું પૂજાગ્રહ બાંધવા દે અને એમાં કશી પણ દખલ થવા ન દ. ત્રીજું ફરમાન જહાંગીરના રાજ્યના દસમા વર્ષ( ઈ. સ. ૧૬૧૫)નું છે આ ફરમાનને વિષય જુદો છે. અંગ્રેજોએ અમદાવાદના ઝવેરીવાડના મહલ્લામાં આવેલું પાદરીઓનું મકાન પરવાનગી વિના કબજે કર્યું હતું, આથી બાદશાહે આ ફરમાન દ્વારા ત્યાંના મુઘલ અધિકારીઓને સૂચના આપી. હતી કે અંગ્રેજોને બીજે ક્યાંક સમાવ્યા પછી અને તેઓ મકાન ખાલી કરે એ પછી એને કબજે પાદરીઓને આપવામાં આવે. આ ત્રણ ફરમાન મુઘલ કાલ દરમ્યાન ગુજરાતમાં પ્રસરેલા ખ્રિસ્તી ધર્મ પર પ્રકાશ ફેંકે છે.
છે. જહોન ફ્રાન્સિસ ગેમિલી નામને ઈટાલીને એક મુસાફર ઈ. સ. ૧૬૯૫ દરમ્યાન ગુજરાતમાં આવ્યો હતો, તે પિતાની નોંધમાં લખે છે કે “આ શહેર( દમણ)માં “જેન્યુઈટ” અને “ગસ્ટિનિયન્સ' નામક બે ખ્રિસ્તી પંથનાં દેવળ હતાં અને આ બંને સંપ્રદાયના પાદરી અહીં રહેતા હતા.•
મરાઠા કાળ દરમ્યાન પણ દીવ અને દમણના પ્રદેશ પોર્ટુગીઝની સત્તા હેઠળ જ હતા. આ જ સમય દરમ્યાન અંગ્રેજોના આગમનના કારણે સુરત,
