________________
$< ]
મૈત્રક કાળ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[×.
શ્રીમાલપુર વગેરે સ્થળેાત્રે ચાલી ગઈ. નચદેવતાએ વર્ધમાનસૂરિને નગણ્ડે નાશ થવાની ખબર આપી તે ત્યાંના શ્રાવકો મોઢેરપુર ચાલ્યા ગયા. હવે મ્લેચ્છે નગર પાસે આવી પહેાંચ્યા. શીલાદિત્યને દૈવી અશ્વ રકની યુક્તિને લઈ આકાશમાં ઊડી જતાં રાજા નિરાધાર થઈ યુદ્ધમાં મરણ પામ્યા તે સ્વેચ્છાએ વલભીના ભંગ (નાશ) કર્યા.૧૨૦ આ ધટના વિક્રમ સંવત ૮૪૫ માં બની ૧૨૧
આ
અરખ લેખક અલ્—ખીફનીની તેાંધ પરથી માલૂમ પડે છે કે ‘મ્લેચ્છપતિ’ અલ્-મનસુરાના અધિપતિ અર્થાત્ સિંધના અબ ખેા હતેા.૧૨૨ અરખી તવારીખમાં ઈ. સ. ૭૮૮-૮૯ ને આ હુમલા નોંધાયા નથી, પરંતુ એ તવારીખ પરથી સિધના આ સૂખા સલીમ યુનીસી (ઈ. સ. ૭૮૬-૯૦) હાવાનું માલૂમ પડે છે.૧૨૩ દક્ષિણ ગુજરાતમાં રાજ્ય કરતા રાષ્ટ્રકૂટ રાજા ક રાજે ૧૧મી નવેંબર, ઈ. સ. ૭૮૮ સુધીમાં ખેટકમાં રાજધાની ખસેડી ઉત્તર ગુજરાત સુધી પેાતાનું આધિપત્ય પ્રસાયુ` હોવાનું જાણવા મળ્યુ છે,૧૨૪ આથી જૈન પ્રશ્નધામાં વલભીની જૈન પ્રતિમાઓના સ્થળાંતરના સંદર્ભમાં જણાવેલી આશ્વિન પૂર્ણિમા વિ. સં. ૮૪૪ના છેલ્લા માસની પૂર્ણિમા (૧૯ મી સપ્ટેંબર, ઈ. સ. ૭૮૮) હોવી જોઈ એ. આ ગણતરીએ વલભીભંગની ઘટના વિ. સં. ૮૪૫ ના આર'ભમાં અર્થાત્ ઈ. સ. ૭૮૮ ની ૫ મી ઑકટોબરથી ૧૧ મી નવેબર સુધીમાં અની ગણાય.
મૈત્રક રાજ્યના અંત
જૈન પ્રધા પરથી જણાય છે કે અરખી ફાજ રાજા શીલાદિત્યના અને વલભીને નાશ કરી પાછી ચાલી ગઈ.૧૨૫ પરંતુ એ પછી ત્યાં મૈત્રક વ`શની સત્તાના સમૂળા અંત આવ્યા. છેલ્લા રાજા શીલાદિત્યની જુલમી નીતિ આમ મૈત્રક રાજ્યને કરુણ અંજામ લાવવાનું નિમિત્ત બની. મૈત્રક રાજકુટુંબ વિશે આ ઘટના પછી કઈ જાણવા મળતું નથી. તળ-ગુજરાતના મૈત્રક પ્રદેશા પર રાષ્ટ્રકૂટ રાજાની સત્તા પ્રસરી, જ્યારે સૌરાષ્ટ્રના ઉત્તરપૂર્વમાં ચાપ વશની, દક્ષિણમાં ચાલુકય વંશની અને પશ્ચિમમાં સૈ ંધવ વંશની સત્તા પ્રવતી. ઈ. સ. ૮૧૮-૧૯ માં પૂર્વ સૌરાષ્ટ્રમાં રાષ્ટ્રકૂટ રાજાની સત્તા દેખા દે છે, પરંતુ ત્યાં ઘેાડા વખતમાં વાળા વંશની સત્તા સ્થપાઈ લાગે છે. વલભી હવે ચાલુ સ્થાનિક ભાષામાં “વળા” કહેવાતું હશે તે વળાના વતનીએ “વાળા” તરીકે ઓળખાયા લાગે છે. વલભીના મૈત્રકાનેા વંશવેલા વાળાએમાં ચાલુ રહેલા સંભવે છે. અરખી હુમલાને લઈને વલભી તાત્કાલિક વેરાન થઈ ગયું, પણ પછી થોડા
