________________
ત્રક કાલ અને અનુ-સૌત્રક કાલ
[પ્ર. , પ્રશસ્તિમાં એને ભારે પરાક્રમી, શકિતશાળી અને વિજયી નિરૂપ છે; એને “પુરુષોત્તમ' તથા અનેક પાર્થિને અધિરાજ કહેવામાં આવ્યો છે. ૧૧૦ એણે પિતાનું દાનશાસન ગોહક ગેધરા)ની વિછાવણીમાંથી ફરમાવ્યું છે ને ભૂમિદાનમાં સૂર્યાપુર વિષયમાંનું એક ગામ આપેલું છે. આ વિષય લુણાવાડાગોધરા પ્રદેશમાં આવ્યો હોવાનું માલુમ પડે છે. ૧૧૧ આ દાનશાસન પરથી મૈત્રક રાજાઓની સત્તા હજી છેક પંચમહાલ જિલ્લા સુધી સાંગોપાંગ ટકી રહ્યાની ખાતરી થાય છે.
શીલાદિત્યની ગહક તરફથી દંડયાત્રા મૈત્રક રાજ્યની ઉત્તર કે ઈશાન સીમાના સંરક્ષણને ઉદ્દેશીને થઈ હશે. ઈ. સ. ૭૫૦ના અરસામાં રાષ્ટ્રકૂટ રાજા દંતિદુર્ગે મહી અને રેવા નદી વચ્ચેના લાટ અને માલવ દેશ પર વિજયકૂચ કરી. હવે ભરુકચ્છના ગુર્જરનૃપતિવંશીઓની સત્તા અસ્ત પામી હતી ને ત્યાં ચાહમાન વંશની સત્તા જામી હતી, જેણે ઉત્તરના પ્રતીહાર નરેશ નાગભટ ૧ લાનું આધિપત્ય સ્વીકાર્યું હતું. શીલાદિયની દંડયાત્રા પડોશના ગુજરદેશની પ્રતીહાર સત્તા સામેના સંરક્ષણ માટે થઈ હેવી સંભવે છે.
હિ. સ. ૧૪ (ઈ. સ. ૭૫૮)માં નિમાયેલા સિંધના સૂબા હશામે અમરૂને વહાણને કાફલો લઈ હુમલો કરવા વલભીને કિનારે મક, પણ અરબો એમાં ફાવ્યા લાગતા નથી. ૧૧૨
આમ શીલાદિત્ય ૬ ઢાએ મૈત્રક રાજ્યને સુરક્ષિત રાખ્યું લાગે છે. મહારાધરાજ શીલાદિત્ય - શીલાદિત્ય ૬ ને પુત્ર અને ઉત્તરાધિકારી શીલાદિત્ય ૭મે એ મૈત્રક વંશનો છેલ્લો રાજા છે. એ ઈ. સ. ૭૬૦ના અરસામાં ગાદીએ આવ્યો. એણે ઈ. સ. ૭૬૬ માં આનંદપુર(વડનગર)ના એક બ્રાહ્મણને ખેટક (ખેડા) આહાર નામે વહીવટી વિભાગમાંનું ગામ દાનમાં દીધું.૧૧૩ આ રાજાનું મૂળ નામ ધ્રુવસેન” તેવું સંભવે છે. એ ધ્રુવટ અથવા ધૃભટ તરીકે પણ ઓળખાતો. ૧૧૪ એ પ્રાય: ભરુકચ્છના ચાહમાન રાજા દૂભટને દોહિત્ર થતો હતો. ૧૧૫ | મૈત્રક વંશના દરેક રાજાની પ્રશસ્તિ કાવ્યમય ગદ્યમાં આપવામાં આવતી,
જ્યારે આ રાજાની પ્રશસ્તિ પદ્યમાં રચવામાં આવી છે. એમાં એનાં પરાક્રમ, વૈભવ, ધર્મિષ્ઠતા, કીતિ, જ્ઞાન, ગુણ, વિજય, આધિપત્ય, કાંતિ, પરમાર્થ, પ્રતાપ ઇત્યાદિની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. ૧૧૬ એમાં એ ગજબૂહ રચવામાં દક્ષ હતો એ ઉલ્લેખ નેંધપાત્ર ગણાય. એના પૂર્વાધિકારીઓની જેમ એ પણ
