________________
૧૨]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-ૌત્રક કાલ ખરગ્રહ ૨ જાનું એક જ દાનશાસન મળ્યું છે. એ શાસન વિજયછાવણીમાંથી ફરમાવવામાં આવ્યું છે, આથી એના પૂર્વાધિકારીની જેમ એ પણ દંડયાત્રામાં રોકાયો લાગે છે (ઈ. સ. ૬૫૬) ને એની દંડયાત્રા પણ દક્ષિણ ગુજરાત તરફ થઈ હોવાનું સુચિત થાય છે. આ દાનશાસનમાં એણે ખેટકના બ્રાહ્મણને શિવભાગપુર (શિવરાજપુર) વિષય( જિલ્લા)માંથી ગામ આપેલું છે.* ખરગ્રહની પ્રશસ્તિમાં શત્રવર્ગને દર્પ દલિત કર્યાને તથા શત્રુવંશને બાળી દીધાને નિર્દેશ આવે છે એ પ્રાયઃ એનાં આ પરાક્રમોને ઉદ્દેશીને હશે. ૫
પ્રશસ્તિકારે આ રાજાને અપૂર્વ પુરુષોત્તમ તરીકે નિરૂપ છે તેમજ એની રાજસંપત્તિની તથા સામંતો પરના આધિપત્યની પ્રશંસા કરી છે.૮ પ્રશસ્તિમાં સૂચિત થતે વધુ વાસ્તવિક ઉલ્લેખ એની દાનશીલતા અંગેને છે : અગાઉના રાજાઓએ લેભથી ઝૂંટવી લીધેલાં દેવદેય અને બ્રહ્મદેયને એ ઉસંકલિત કરી અનુમોદન આપતો ને ઉદ્ર ગાદિ મહાદાન તથા ધર્મપાલન ‘દાર એણે ધવજ વડે પિતાના વંશને પ્રકાશિત કર્યો હતો.૮૭ આવી ધર્મપરાયણતાને લઈને શીલાદિત્ય ૧ લાની જેમ ખરચહ રાજાએ પણ “ધર્માદિત્ય એવું અપર નામ ધારણ કર્યું હતું.
ધ્રુવસેન ૩ જાની જેમ ખરગ્રહ ૨ જાએ પણ માત્ર પાંચેક વર્ષ (લગભગ ઈ. સ. ૬૫૫ થી ૬૬૦) રાજય કર્યું જણાય છે. મહારાજાધિરાજ શીલાદિત્ય ૩ જે
ખરગ્રહ ૨ જા પછી વલભીને રાજત્રારસે એના અગ્રજ શીલાદિત્ય ૨ જાના પુત્ર શીલાદિત્ય ૩ જાને મળ્યા હતા. શીલાદિત્ય ૨ જે એના પિતા દેરભટની જેમ વિંધ્ય–સહ્ય પ્રદેશનું રાજ્ય સંભાળતો. એ રાજ્ય વિશે પછી કંઈ માહિતી મળતી નથી, એથી એના પુત્ર શીલાદિત્ય ૩ જાને વલભીની ગાદી મળતાં એ શાખા વલભીની મુખ્ય શાખામાં વિલીન થઈ સંભવે છે.૮૮
શીલાદિત્ય ર જાના પુત્રનું નામ “શીલાદિત્ય છે, એટલું જ નહિ, શીલાદિત્ય ૩ જાને દરેક ઉત્તરાધિકારી પણ એ જ નામ ધરાવે છે. એ પરથી ત્યારથી મૈત્રક વંશનો દરેક રાજપુત્ર રાજા થતાં “શીલાદિય” નામ ધારણ કરતો હોવાનું માલૂમ પડે છે.૮૯ આ પ્રથા આ નામની લોકપ્રિયતા દર્શાવે છે.
શીલાદિત્ય ૩ જાનાં ૧૧ દાનશાસન ઉપલબ્ધ છે. એની મિતિ (વલભી). સંવત ૩૪૩ (ઈ. સ. ૬૬૨) થી ૩૫૭ (ઈ. સ. ૬૭૬) ની છે. એણે લગભગ
