________________
મૈત્રક રાજ્ય
[Fe
xy]
તે પિતામહ શીલાદિત્ય અને એના નજીકના ઉત્તરાધિકારીઓની જેમ પેાતાના
નામ સાથે મહારાજ ' જેવાં સામાન્ય બિરુદ પ્રયેાજવાનું પણ ટાળ્યુ. મૈત્રક વંશમાં આ સ્થિતિ પચીસેક વષઁ સુધી ચાલુ રહી. એ પરથી મૈત્રકાની રાજકીય અધિસત્તામાં વળી કંઈક એટ આવી હાવાનું સૂચિત થાય છે. આ દરમ્યાન મૈત્રક રાજ્યના વિસ્તારમાં કંઈ ઘટાડા થયા જણાતા નથી, એથી આ હાસ પશ્ચિમ ભારતના સમગ્ર સંદર્ભમાં મૈત્રકાના રાજકીય દરજ્જામાં થયા ગણાય.
tr
ધ્રુવસેન ૩ જાનાં ત્રણ દાનશાસન મળ્યાં છે. એનેા રાજ્યકાલ પાંચેક વ (લગભગ ઈ. સ. ૬૫૦ થી ૬૫૫) જેટલા ટૂંકા હોવાનું માલૂમ પડે છે.૭૭ એનાં દાનશાસન વિરપતિ સ્કંદભટ ૨ જાના પુત્ર દિવિપતિ અનહિલે લખેલાં છે. ચ્યા રાજાએ એક દાન ખેટક(ખેડા)ના બ્રાહ્મણને અને એક ખીજું વલભીના બૌદ્ધ વિહારને આપેલું છે.૭૮
ઈ. સ. ૬૫૭ માં ધ્રુવસેને સિરિસિમ્મિણિકા (સરસવણી, તા. પાદરા, જિ. વાદરા)માં વિજયછાવણી નાખી હતી, એ પરથી એની દંડયાત્રા દક્ષિણ્ ગુજરાત સાથે સબંધ ધરાવતી લાગે છે. દાનશાસનેામાં આપેલી એની પ્રશસ્તિમાં તે એના આધિપત્યને સ્પષ્ટ નિર્દેશ કરેલા છે.૭૯ વળી એનાં અલ અને પરાક્રમની પણ પ્રશંસા કરી છે. એ ખડ્ગ તેમજ ધનુષમાણુના ઉપયાગમાં પ્રવીણ હતા ને શત્રુના રાજ્યમાં પેાતાની આણ પ્રવર્તાવી ત્યાંથી કર લેતેા હતેા.૮૧ એની વિદ્યા, સંપત્તિ તથા દાનશીલતાનીય ભારે પ્રશ ંસા કરવામાં આવી છે. પ્રશસ્તિ પરથી તે। આ રાજા વિશાળ સામ્રાજ્ય પર આધિપત્ય ધરાવતા માલૂમ પડે છે.૮૨
ખરગ્રહ ૨જો—ધર્માદિત્ય
ધ્રુવસેન ૩ જાનેા ઉત્તરાધિકાર એના અગ્રજ ખરગ્રહને મળ્યો. નાના ભાઈના રાજવારસા માટા ભાઈ ને મળે એ ક્રમ અસામાન્ય ગણાય, પરંતુ ઉત્તરાધિકારીની પસદગી મૈત્રક વંશમાં વિવેકબુદ્ધિ પ્રમાણે કરાતી તે એ અનુસાર ધરસેન ચક્રવતીએ પેાતાના ઉત્તરાધિકારી તરીકે કનિષ્ઠ પિતરાઈ ધ્રુવસેનની પસંદગી કરી હતી. ધ્રુવસેન અપુત્ર મૃત્યુ પામ્યા હશે તે એના જયેષ્ઠ ભ્રાતા શીલાદિત્ય ૨ જો એ સમયે હયાત હશે તેા એ વિષ્ય-સહ્ય શાખા સૌંભાળતા હશે, આથી અગાઉ રાજવારસાથી વ`ચિત રહેલા વચેટ ખરગ્રહને આખરે વલભીની રાજગાદીને યોગ પ્રાપ્ત થયા.૮૩
