________________
મૈત્રક રાજ્ય
[૫૫
ત્રણ ઉત્તરાધિકારીઓના સમય સુધી ચાલુ રહે છે, જ્યારે એ પછીના રાજાઓ
મહારાજાધિરાજ” જેવાં વધારે મોટાં રાજબિરદ ધરાવે છે. એ સમયે સામાન્ય રાજાઓ “મહારાજ' કહેવાતા ને મહાન રાજાઓ “મહારાજાધિરાજ' કહેવાતા, તો શીલાદિત્યને એક બાજુ એના પૂર્વાધિકારીઓની જેમ “મહારાજ” કહેવરાવવામાં નાનમ લાગતી હશે ને બીજી બાજુ એ સમયની રાજકીય પરિસ્થિતિમાં મહારાજાધિરાજ” જેવું ભારે બિરુદ ધારણ કરવાનો સમય પાકો નહિ લાગ્યો હોય !
શીલાદિત્ય પરાક્રમી અને વિજયી તરીકે પ્રતાપી નીવડ્યો હતો, પરંતુ એ આંતરિક ગુણોની સંપત્તિમાં એથીય વધુ નામના ધરાવતો હતો. પ્રશસ્તિમાં એના અદ્ભુત ગુણસમુદાયની ભારે પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. એ પરા તથા અપરા વિદ્યાનું અધ્યયન કરતો અને હૃદયનું અતિગાંભીર્ય ધરાવતો, છતાં નાનાં સુભાષિતોથીય સંતોષ પામતો ને ઉત્તમ સુચરિત દ્વારા પરમ કલ્યાણુસ્વભાવ ધરાવતો. એણે જાણે (કલિયુગમાં) રૂંધાઈ ગયેલા કૃતયુગ(સત્યયુગ)ના રાજાઓના માર્ગને સાફ કરી મોટી નામના મેળવી હતી ને પિતાનાં ધન, સુખ અને સંપત્તિના ભોગને ધર્માચરણ વડે ઉજજવળ કરીને “ધર્માદિત્ય” એવું દ્વિતીય નામ પ્રાપ્ત કર્યું હતું.૩૨ આ પરથી એની ઉત્કટ ધર્મભાવના સૂચિત થાય છે. એણે બ્રાહ્મણે તથા બૌદ્ધ વિહાર ઉપરાંત દેવાલયોને પણ ભૂમિદાન દીધાં છે. એમાંનું એક દેવાલય મહાદેવનું હતું ને બીજુ આદિત્યદેવનું ૩૩
ચીની મહાશ્રમણ યુઅન સ્વાંગ પણ એની ભારે પ્રશંસા કરે છે: “એનું જ્ઞાન વિશાળ હતું ને એની વિદ્યા વિપુલ હતી. સાહિત્યમાં એનું ચાતુર્ય અગાધ હતું. એ ચારે પ્રકારનાં ભૂતોને ૪ ચાહતો અને રક્ષત ને ત્રિરપ તરફ ઊંડે આદર ધરાવતો. જન્મથી માંડીને છેક છેવટ સુધી એનું મુખ કદી કેપથી લાલચેળ થયું નહોતું તેમ એના હાથે કદી જીવને ઈજા થઈ નહોતી. એના હાથીડાઓને પણ ગાળેલું પાણી પાવામાં આવતું, જેથી એની અંદર રહેલા જીવજંતુઓને ઈજા ન થાય. એનામાં આવી મૈત્રી અને કરુણું હતી. એના પચાસેક વર્ષના શાસનકાળ દરમ્યાન રાની પશુઓ મનુષ્યો સાથે ભળી ગયાં હતાં ને મનુષ્યો તેઓને ઈજા કરતા નહિ કે હણતા નહિ. પિતાના મહેલની બાજુમાં એણે વિહાર બંધાવ્યું તેને અલંકૃત કરવામાં એણે કલાકારોનું બધું કૌશલ ઠલવાવ્યું કે દરેક પ્રકારનું અલંકરણ પ્રર્યું. એમાં એણે સાત બુદ્ધોની પ્રતિમાઓ પધરાવી. દર વર્ષે એ “મેક્ષ પરિષદ” નામે પરિષદ ભરતો ને ચારે દિશાઓના ભિક્ષુઓને તેડાવતો. તેઓને એ ચાર દ્રવ્ય આપતો. વળી એ
