________________
પ્રકરણ ૪
મૈત્રક રાજ્ય (ચાલુ)
(૧) અભ્યુદય
મહારાજ ગુહસેન
મહારાજ ગુહસેન એ મૈત્રક વંશના પ્રતાપી રાજા છે. એ મહાસામત” જેવાં ગૌણુ બિરુદ ધારણ કરતા નથી ને એને કાઈ પરમભટ્ટારકને ઉલ્લેખ કરવા પડતા નથી. મૈત્રક વંના ઉત્તરકાલીન રાજા સ્થળસ કાચને લઈ ને કેટલાક આરભિક રાજાઓની પ્રશસ્તિ રદ કરે છે ત્યારે તેઓ ભટાર્કના વંશમાં પૂર્વજોની પ્રશસ્તિના આરંભ ગૃહસેનની પ્રશસ્તિથી કરે છે. વળી એની પ્રશસ્તિમાં પણ એને મહાન રાજવી' તરીકે આલેખવામાં આવ્યા છે. ગુહસેનના રાજ્યકાલનાં સાત વર્ષ (વલભી) સંવત ૨૪૦ (ઈ. સ. ૫૫૯)થી ૨૪૮ (ઈ. સ. ૫૬૭) છે. ૧ એણે લગભગ ઈ. સ. ૫૫૫ થી ૫૭૦ સુધી રાજ્ય કર્યું” જણાય છે. ઈ. સ. ૫૫૦ ના અરસામા ગુપ્ત સમ્રાટેાની સત્તા અસ્ત પામી લાગે છે. ઉત્તર ભારતમાં હવે મૌરિએ અને ઉત્તરકાલીન ગુપ્તા આધિપત્ય માટે સ્પર્ધા કરતા હતા. આ સંજોગેામાં મહારાજ ગુહસેને મૈત્રક રાજ્યની સ્વતંતત્રા સ્થાપી જણાય છે. આથી ગુહસેન મૈત્રક વંશમાં મહાન રાજવી તરીકે નામાંકિત છે.
આ રાજાના કુલ પાંચ અભિલેખ મળ્યા છે. એમાં ત્રણ તામ્રશાસન છે, જ્યારે એક ભૃપાત્રલેખ અને એક શિલાલેખ છે.૨ પહેલું દાનશાસન વિષ્ણુસિ હૈ ધાયું છે તે બાકીનાં બે સ ંધિવિગ્રહાધિકૃત રક ંદભટે ધડેલાં છે. એમાં કદભટે રચેલી ગ્રુહસેનની પ્રશસ્તિ વધારે સારી છે. આ પ્રશસ્તિઓમાં ગુહસેનનાં પરાક્રમ, રૂપ, સ્થેય, ગાંભીય અને બુદ્ધિની ભારે પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. એમાં જણાવ્યા મુજબ એણે ખાળપણથી વીરતા દાખવી હતી ને યુદ્ધકળામાં સારી નામના મેળવી હતી, પરંતુ એણે શાં પરાક્રમ કરેલાં એની કાઈ નક્કર વિગત
૫૦
