________________
૪૬]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[31.
૪૬. મૈત્રેયકાની ઉત્પત્તિ તેા વૈદેહ પિતા અને આયેાગવી માતામાંથી થઈ ગણાતી ને તેઓના ધંધા રાજબારાટના હતા (મનુસ્મૃતિ ૧૦, ૨૨; વૈજ્ઞયન્તી, મનુષ્યાધ્યાય, જો. રૂ૪, ૧૪).
૪૭, “મેત્ર” ને ‘• મૈત્રક ’
*
-16
શબ્દ ‘મિત્ર’ માંથી નીકળેલા છે, જ્યારે મૈત્ર્ય' કે
મૈત્રેયક” નું મૂળ ‘“મિત્રા'' છે.
'
“ મટ''ને બદલે સરતચૂકથી કયારેક મટ્ટ' એવા ભિન્નાથ શબ્દ પ્રયાાતા, તેમ સિત્રા પ્રશસ્તિમાં મૈથ્ય' ને બદલે ભિન્નાથ “મૈત્રેય '' શબ્દ વપરાયેા છે. એ સ્પષ્ટત: ભૂલભરેલું છે. રાજશેખરસૂરિના પર્શનસમુચ્ચયમાં“ મૈંત્ર્ય' રૂપ જ પ્રયાયુ છે. ૪૮, ત્રાત્ય વૈશ્યેાની યાદીમાં તેઓને સાત્વતા સાથે સાંકળવામાં આવ્યા છે એ મુદ્દો તેઓના યાદવકુલની માન્યતાના સંદર્ભમાં લક્ષમાં લેવા જેવા ગણાય.
૪૯. Raychaudhuri, Political History of Ancient India, pp. 590 f; R. C. Majumdar, Classical Age, p. 81; K. J. Virji, Ancient History of Saurashtra, pp. 22 f.; હ. ગં. શાસ્રી, “ મૈત્રકકાલીન ગુજરાત, 33 ભાગ ૧, પૃ.
<6
૪૬-૪૮
૫૦. જુએ ગ્રં. ૨, પૃ. ૧૯૫.
૫૧. ગ. વ. આચાય, ગુજરાતના ઐતિહાસિક લેખા”, લેખ ન ૧૬
૧૨. ભટાર્ક" સ્કંદગુપ્તના સેનાપતિ હતા એવા ઉલ્લેખ ભાટચારણાના વૃત્તાંતામાં આવે છે એવું વાટસને જણાવેલું (IA, Vol. II, P. 313), પરંતુ આ વૃત્તાંત તા છેક નજીકના સમયમાં અર્વાચીન માહિતી અને મંતવ્યેા પરથી ઊપજ્યા હેાવાનું માલૂમ પડશું છે (Fleet, Corpus Inscriptionum Indicarum, Vol. III, Introduction, p. 50).
૫૩. મૌ, મૃત, મિત્ર, શ્રેળી વગેરે સૈન્યપ્રકાર અને એના સમુદ્દાન-કાલ કૌટિલ્યે વિગતે જણાવ્યા છે (અર્થશાસ્ત્ર, ૧, ૨). વળી જુએ IA, Vol. XLVIII, pp. 207 f. ૫૪. Jagan Nath, Early History of the Maitrakas of Valabhi,'' Indian Culture, Vol. V, pp. 413 f.
૫૫. B. G., Vol. I, Pt. 1, pp. 78 f.
૫૬. મૈ.ગુ., ભા. ૧, પૃ. ૫૧
૫૭.
“ ભટાર્ક `’અને “ભટ્ટારક’’ તદ્દન જુદા શબ્દ છે. ‘‘ ભટાર્ક` ' એ વિશેષ નામ છે, જ્યારે ભટ્ટારક” સામાન્ય નામ છે. ભટાકમાં મુખ્ય શબ્દ ભટ’' (મૃત) છે, જ્યારે ‘“ ભટ્ટારક ’માં ભટ્ટ' (મતૅ) છે. “ભટ”ના અથ સેવક કે સૈનિક થાય છે, જ્યારે ભટ્ટ’ના અર્થ સ્વામી થાય છે.
૫૮, ભટાર્ક' નામના ઉત્તરપદ તરીકે આવતા અ” રાખ્યું અને વિક્રમાદિત્ય જેવાં અનેક નામેાના ઉત્તર પદ તરીકે આવતા આદિત્ય' શબ્દ એક અર્થ ધરાવે છે.
૫૯. જુએ ગ્રંથ ૨, પૃ. ૧૯૦.
