________________
જુ] મૈત્રક રાજ્ય
[૪૧ જાણવા મળે છે. ૮ પ્રશસ્તિમાં ધ્રુવસેનને પરાક્રમી, શરણદાતા અને દાનવીર ઉપરાંત શાસ્ત્રાર્થતોને જાણકાર કહ્યો છે. ૯૯ આ પરથી એ દર્શન–શાસ્ત્રોના અભ્યાસમાં અભિરુચિ ધરાવતો હશે એવું સૂચિત થાય છે. જૈન અનુશ્રુતિ અનુસાર એ કલ્પસૂત્રનું પણ શ્રવણ કરતો.
એ અનુકૃતિમાં જણાવ્યા પ્રમાણે ધ્રુવસેન રાજાને પુત્રમરણથી સંતાપ થયેલો ત્યારે એની સ્વસ્થતા માટે આનંદપુરમાં સભા સમક્ષ ક૯પસૂત્ર વાંચવાનું શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું.૧૦° એ અગાઉ કલ્પસૂત્ર સાધુઓ સમક્ષ જ વંચાતું, પરંતુ રાજાને માનસિક સંતાપ દૂર કરવા માટે જરૂરિયાત ઉપસ્થિત થતાં, પ્રાચીન પ્રથામાં સુધારો કરીને રાજસભામાં એવું જાહેર વાચન કરવાની પહેલા કરવામાં આવી. કલ્પસૂત્રના એક સૂત્રમાં એ સમયે મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણને ૯૮૦ મું (વાચનાંતર પ્રમાણે ૯૯૩ મું) વર્ષ ચાલતું હોવાનું જણાવ્યું છે.૧૦૧ કેટલાક આ વર્ષને દેવદ્ધિગણિ ક્ષમાશ્રમણે કરેલા આગમોને (ને એની અંદર આ કલ્પને પણ) લેખનારૂઢ કર્યાનું વર્ષ ગણે છે, ૧૦૨ તો કેટલાક એને કલ્પસૂત્રના પહેલા જાહેર વાચન સાથે સાંકળે છે. કેટલાક વળી વર્ષ ૯૮૦ ને દેવદ્ધિગણિની પ્રવૃત્તિ સાથે અને વર્ષ ૯૯૩ ને કલ્પસૂત્રના જાહેર વાચન સાથે સાંકળી બંને મતોનું સમાધાન કરે છે. ૧૦૪ કઈ વળી ધ્રુવસેન રાજાના પુત્રનું મરણ મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણના ૧૦૮૦ મા વર્ષે થયું હોવાનું જણાવે છે.૧૫ ઈ. પૂ. પ૨૭માં વીરનિર્વાણ થયું હોવાનું પ્રચલિત મત અનુસાર વી. નિ. સં. ૯૮૦ બરાબર ઈ. સ. ૪૫૩ અને વી. નિ. સં. ૯૯૩ બરાબર ઈ. સ. ૪૬૬ આવે, જ્યારે મૈત્રક વંશની સ્થાપના પણ થઈ નહોતી. પરંતુ જે આ વર્ષનિર્દેશ ધ્રુવસેનના સમયને લાગુ પડતો હોય તો વીરનિર્વાણ સંવતને આરંભ સંશોધિત મત અનુસાર ઈ. પૂ. ૪૬૭ માં ગણવો જોઈએ ને તો વી. નિ. સં ૧૮૦ બરાબર ઈ. સ. ૫૧૩ અને વી. નિ. સં. ૯૯૩ બરાબર ઈ. સ. પ૨૬ આવે. આ ગણતરીએ આ વર્ષ, ખાસ કરીને બીજું વર્ષ, મૈત્રક રાજા ધ્રુવસેન ૧લાને બરાબર લાગુ પડે. વી. નિ. સં. ૧૦૮૦ નું વર્ષ પ્રચલિત મત પ્રમાણે ઘટાવવું પડે ને તો પણ એ ઈ. સ. ૫૫૩ જેટલું મોડું આવે. કલ્પસૂત્રમાં જણાવેલું વર્ષ એના જાહેર વાચનને લગતું હોય કે ન હોય, પણ એ ધર્મગ્રંથના જાહેર વાચનની શરૂઆત ધ્રુવસેન ૧ લાના સમયમાં થઈ હોય એ તદ્દન સંભવિત છે. આ અનુશ્રુતિ પરથી ધ્રુવસેનના પુત્રનું પિતાની હયાતીમાં મરણ થયું હોવાનું માલૂમ પડે છે. ઘણું કરીને એ પુત્ર રાજાનો એકને એક પુત્ર હશે ને એનું અકાળ અવસાન થવાથી રાજા અપુત્ર થયો હશે.૧૦૬ આ પુત્રનું નામ જાણવા
