________________
મૈત્રક રાજ્ય
[ ૩૯
દ્રોણુસિંહના ઉત્તરાધિકારીઓનાં દાનશાસનામાં એની પ્રશસ્તિ આપવામાં આવી છે. : “એ મનુ વગેરે (સ્મૃતિકારા)એ નિયત કરેલાં વિધિવિધાન પાળતા; એ ધરાજની જેમ વિનય–વ્યવસ્થાની પદ્ધતિ અનુસરતા.”૮૨ આ પરથી માલૂમ પડે છે કે મૈત્રકાના નવા રાજ્યમાં વ્યવસ્થિત રાજ્યત ંત્ર દ્રોણુસિંહના સમયમાં સ્થપાયું હશે. ભટાક અને ધરસેનને સમય મેટે ભાગે એ નવા રાજ્યના સંરક્ષણમાં ગયા હશે, જ્યારે એનું રાજ્યતંત્ર રાજબિરુદ ધારણ કરનાર દ્રોણસિંહના સમયમાં વ્યવસ્થિત થયુ હશે.૮૩ એના તામ્રશાસન પરથી જણાય છે કે એના રાજ્યતંત્રમાં આયુક્તક, વિનિયુક્તક, મહત્તર, દ્રાંગિક ઇત્યાદિ અધિકારીઓના તંત્રની તેમજ વિષય, આહરણી, દ્રંગ અને ગ્રામ જેવા વહીવટી વિભાગેાની વ્યવસ્થા થઈ ચૂકી હતી.
૩ જુ]
દ્રોણસિંહની પ્રશસ્તિમાં એનાં મહાન દાનાનેાય નિર્દેશ આવે છે. ૪ એનાં એ ભૂમિદાન જાણવા મળ્યાં છે. એણે પાંડુરાજ્જા નામે દેવીના મંદિરને ( વલભી ) સંવત ૧૮૩(ઈ. સ. ૧૦૨)માં એક ગામનું દાન કરેલું, જેનું તાપ્રશાસન મળ્યુ છે.૮૫ ધ્રુવસેન બાલાદિત્યના એક તામ્રશાસન પરથી માલૂમ પડે છે કે દ્રોણસિંહે કાટમ્મહિકા નામે દેવીના મંદિરને પણ એક ગામ દાનમાં આપેલું. એનું જ્ઞાત દાનશાસન એક પતરા પર કાતરેલું હાવાથી એમાં એના કુલ તથા પૂર્વાધિકારીઓની વિગત આપેલી નથી તેમજ એની પ્રશસ્તિ પણ આપી નથી. દાનશાસન રાજધાની વલભીમાંથી ફરમાવેલું છે. દાનમાં આપેલુ ગામ હસ્તવપ્ર (હાથખ) આહરણીમાં આવેલું હતું, જે સૌરાષ્ટ્રના પૂર્વ ભાગમાં આવેલા વહીવટી વિભાગ હતા. દાનનું શાસન રાજાએ સીધું સ્વયં ફરમાવેલું ને કુમારેિલપતિક નામે અધિકારીએ॰ એના શાસનલેખ ઘડેલા. દ્રોણસ હું લગભગ ઈ. સ. ૫૦૦ થી પર૦ સુધી રાજ્ય કર્યુ.૮૮
મહારાજ ધ્રુવસેન ૧ લા
મહારાજ દ્રોણસિંહના ઉત્તરાધિકાર એના અનુજ ધ્રુવસેન ૧ લાને પ્રાપ્ત થયા. એનાં ૨૨ દાનશાસન મળ્યાં છે.૮૯ આ શાસનેાની મિતિ (વલભી) સંવત ૨૦૬ (ઈ.સ. ૧૨૫) થી સંવત ૨૨૬(ઈ. સ. ૫૪૪) ની છે. આ રાજાએ લગભગ ઈ. સ. ૫૨૦ થી ૫૫૦ સુધી રાજ્ય કર્યુ જણાય છે.૯૦ દ્રોસિંહની જેમ ધ્રુવસેન પણ ‘પરમભટ્ટારક'ના આધિપત્યના ઉલ્લેખ કરે છે. સ`શાસનેામાં દ્રોણસિંહને માટે “મહારાજ' બિરુદ પ્રયાજાયું છે. કેટલાંક દાનશાસનેામાં એની પહેલાં “મહાસામત” બિરુદ ઉમેરાયુ છે; એમાં વળી એ એની વચ્ચે મહાપ્રતીહાર” “મહાદ નાયક” અને “મહાકાર્તાકૃતિક” એ ત્રણ
