________________
[પરિ
૪૨૪] મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ છે. “મિત્રક” અને “મિહિર એક જ છે ને “મિહિર' એ બેડ' ' “મેર'નું સંસ્કૃત ક્ય છે, તેથી એ ગુર્જર આક્રમણકારોના એ જ સમૂહના એક બીજા વિભાગને સામનો કરવાથી કીર્તિ પામે એમાં વિરોધ લાગત. છે. ભગવાનલાલને ઇતિહાસ લખાયા પછી, ડે. હુશે માહિતી બહાર પાડી છે, જે દર્શાવે છે કે વલભી. ત્રિકોના વિરોધી નહતા, એટલું જ નહિ, પોતે જ મિત્રો હતા. આ પરથી ફલિત થાય છે કે ગેહલોતો અને બીજા રાજપૂત જે પિતાની ઉત્પત્તિ વલભીના બાલાઓ અથવા વાળાઓમાંથી થઈ હોવાનું જણાવે છે તેઓ પણ મિહિરો ને એથી ગુર્જરો હતા, કેમકે “મિહિર' એ ગુજ૨ માટેનું માનવાચક નામ છે. ગુર્જરોના એ નામ નીચેને સહુથી પ્રાચીન જ્ઞાત નિર્દેશ મગધના મહાન શ્રી હર્ષ(ઈ. સ. ૬૬-૬૪૧)ના પિતા પ્રભાકરવર્ધન વડે થયેલા તેઓના પરાજયને છે. પ્રભાકરવર્ધનના વિજયની યાદીમાં ગુર્જરને સિંધના રાજા અને લાટોની અર્થાત મહીની દક્ષિણે આવેલા હાલના ગુજરાતના રાજાઓની વચ્ચે આપેલી સ્થિતિ સૂચવે છે કે એ સમયે ગુજ૨ વડું મથક દક્ષિણ ભારવાડમાં હતું. ચીની યાત્રિક હ્યુએન ઘેંગે ઈ.સ. ૬૪૦માં કરેલા, ગુર્જર (કુ-ચે–લો) જેમનું પાટનગર ભીનમાલ (પિ–લેમે-લ) છે તેઓ સમૃદ્ધ અને વસ્તીવાળા દેશ પર રાજ્ય કરતા હતા ને એમને રાજ જુવાન ક્ષત્રિય હતો એ વર્ણન પરથી આ સ્પષ્ટ થાય છે. અભિલે એકંદરે આઠમી સદી દરમ્યાન ભીનમાલના ગુર્જરની સત્તામાં વૃદ્ધિ દર્શાવે છે, તેઓના મુલકમાં છેવટે બંગાળાના ભાગોને સમાવેશ થાય. નવમી સદીમાં જુર્જ કે જુજ રાજાઓને અરબ હુમલાઓથી ગંભીર રીતે સહન કરવું પડેલું હેવા છતાં તેઓ ભારતીય રાજવંશમાં મહત્તવની દષ્ટિએ ચોથા હતા. તેઓના મુલકમાં, અબુ ઝઇદ(ઈ. સ. ૯૧૬)ના વિધાન અનુસાર, કજ દેશના ઘણાખરા ભાગનો સમાવેશ થતો હતો.
ભીનમાલ હજી પાટનગર હતું, પરંતુ ચાપ નામની પેટાજાતિ કે કબીલાના રાજાઓએ ઘણું મહત્ત્વનાં રાજ્ય સ્થાપ્યાં હતાં. એમાંનું એક એમનાથમાં હતું, બીજુ વઢવાણમાં અને આઠમી સદીના મધ્યના અરસામાં ત્રીજુ અણહિલવાડમાં હતું. અણહિલવાડ મુંબઈ ગુજરાતનું થોડા વખતમાં પાટનગર થવાનું હતું. છઠ્ઠી સદીના અંત પહેલાંથી એક નાનો ગુજરવંશ ભરૂચમાં થયે. એ આઠમી સદીના આરંભ સુધી ટક્યો. એમાં ખાસ રસપ્રદ બાબત એ છે કે દદ ત્રીજે (ઈ. સ. ૬૭૫–૭૦૦) બતાવે છે કે બાણ નિયમોના પાલનથી વિદેશી જાતિના સભ્ય પણ કેવી રીતે ક્ષત્રિય તરીકે અપનાવાઈ શકે અને એની ઉત્પત્તિ પૌરાણિક પ્રસિદ્ધ પુરુષમાંથી કેવી રીતે પૂરી પાડી શકાય. એણે સૂર્ય પૂજા તજ શિવપૂજા અંગીકાર કરી અને ક્ષત્રિય તરીકે સ્થાન પ્રાપ્ત
