________________
ગુજરે
[૪૧૯
a૫૦ માં મહાન સ્ટેન્ટાઈન(ઈ. સ. ૩૨૦-૩૪૩)ના પુત્ર કન્સલ્ટિઅસ અથવા લિથનસે ખઝને અને અને ઉત્તરપૂર્વમાંના જુઆન–જુઆન અથવા અવાર હુમલાખોરો સાથે તાજેતરમાં (ઈ. સ. ૩૫૦-૩૫૭) સંધિ કરનાર સાસાની સપિર (ઈ. સ. ૩૦૯-૩૭૯) સાથે લડાઈ કરવા એકઠા કર્યા. ચાર વર્ષ પછી (ઈ. સ. ૩૬ ૩) ખઝરોએ સમ્રાટ જુલિયનને સાપોર સાથેના યુદ્ધમાં મદદ કરી. રેમ સાથેના મિત્રીજોડાણ પછી થોડા વખતમાં પૂર્વ કાસ્પિયન મેદાનના ઉગરિયને અથવા કાળા દૂણે સત્તા ઉપર આવ્યા અને તેઓએ ખઝરોને એટલા એચિંતા ધમરોળી નાખ્યા કે આર્મેનિયન લેખકો ઈ. સ. ૩૫ અને ૩૭૮ વચ્ચે દૂણોના આક્રમણની નોંધ લે છે. ખઝર નમ્યા ને ડાક સમય માટે કાળા ને શાંતિપૂર્વક તાબે થયા. ઈ.સ. ૪૩૪માં મહાન અદિલાને ખબર પડી કે સમ્રાટ થીઓડેસિયસ ખઝરોને કાળા દૂ ઉપર આક્રમણ કરવા ઉત્તેજિત કરતો હતો એટલે એણે ખઝરોને કચડવા માંડયા (ઈ. સ. ૪૪૮) અને એણે પોતાના જયેષ્ઠ પુત્રને એમને રાજા બનાવ્યો. ખઝરો પરની કાળા હૂણોની પકડ ઈ. સ. ૪૫૪ માં અદિલાનું મૃત્યુ થતાં શિથિલ થઈ. દેખીતી રીતે કાળા હૂણોને અભ્યદય (ઈ. સ. ૩૭૦-૪૫૦)
માન–જુઆન કીરગીઝનાં મેદાનોમાંથી એફથલાઈતો કે મેતો કાસ્પિયનના ઉત્તરપૂર્વ તરફ શાથી દબાણ લાવ્યા એને ખુલાસો આપે છે. મહાન બહેરામ ગાર(ઈ. સ. ૪૨૦-૪૪૦)ના હાથે જુઆન-જુઆનની હાર થઈ એનાથી આ દબાણ ટેકામાં ફેરવાઈ ગયું. એફથલાઈ તે પાછા ફરતાં જુન-જુઆનને મળ્યા અને એમની નેતાગીરી લઈ એમણે તેઓને ઈરાન ઉપર જીત મેળવવા માટે પાછા વાળ્યા. કાળા હૂણ વિજેતાઓની પાસેથી થયેલી એ જ પીછેહઠે ઉત્તર-પશ્ચિમ કાસ્પિયનના ખઝરને જમીનમાર્ગે તથા જળમાર્ગે કાસ્પિયનના પશ્ચિમ કિનારે દક્ષિણ આર્મેનિયા અને ઉત્તર મીડિયામાં હાંકી કાઢ્યા, જ્યાં તેઓની ઓછામાં ઓછું દસમી સદી સુધી વસ્તી રહી. પાંચમી સદીના અંતમાં નવાં આક્રમણ શરૂ થયાં લાગે છે, કારણ કે ઈ. સ. ૪૯૦માં કોબદે ખઝરોને હરાવી તેઓને કાબૂમાં રાખવા માટે અમીદ આગળ એક શહેર બંધાવ્યું એમ નોંધ મળે છે. લગભગ બે વર્ષ પછી (ઈ. સ. ૪૯૨ ?) કોબાદને સામ્યવાદી મઝદકને મદદ કરવાના કારણસર ઈરાનમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યો. ત્યારે એ હયતિલહના આશ્રયે ગયો. હયતિલહ દેખીતી રીતે પૂર્વના સફેદ દૂર્ણ છે, જેમની રાજધાની હેરતની ઉત્તરે લગભગ ૭૦ માઈલ પર આવેલ બગીઝ હતી. તેઓની સહાયથી અને ખોરાસાનના લશ્કરની મદદથી કાબાદે એના ભાઈ જમરૂને હરાવ્યો. આ વિગતો બતાવે છે કે પાંચમી સદીના અંતમાં સફેદ દૂણેના બે વિભાગ ઉત્તર ઈરાનમાં સ્થિર થયા.
