________________
૪૬]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ [પરિ. ગુર્જરોની સિંધુ અને જમના પરની એક કુશાણ શાખાઓ અને રામનો પુત્ર કુશ એમને સ્થાપક હતા એ ગુર્જર દંતકથા પરથી કુશાના પરાભવ પછી તેઓના એક વિભાગે ગુજરના આશ્રય નીચે શરણું શોધ્યું એનાથી કાંઈ વિશેષ સૂચિત થતું નથી.
જ્યારે કોર્સનું રૂપ સુધારીને “કુશાણ કરવામાં આવ્યું ત્યારે એ નામ ઉપર આધારિત દલીલનું બળ જતું રહેતાં કનિંગહમને એ છેડી દેવાની ફરજ પડી ત્યારે એમને ભારતમાં નીચે જણાવ્યા મુજબ ચોથી સદીના મધ્ય સુધીમાં દાખલ થઈ હોય તેવી જાતિ પસંદ કરવાની ફરજ પડી ને તેઓ નાના યુએચી અથવા કેદાર પર પાછા ફર્યા. પરંતુ કેદારોમાં આ અભિજ્ઞાનનું સમર્થન કરે તેવું કંઈ છે નહિ, ને ગુર્જરોના આગમનને પાંચમી સદીના અંતથી વહેલું મૂકવાની જરૂર દૂર થતાં કુશાસેના દાવાની જેમ કેદારોને દાવો પણ પડી ભાગે છે. તેથી સંભવિત દાવાદારની સંખ્યા એની થઈ જાય છે જુએ–જુએ કે અવારો (ઈ. સ. ૩૯૦) અને ખઝર અથવા સફેદ દૂણે (ઈ. સ. ૪૫૦-૫૦૦).
ગુર્જરોને ખઝરે કે સફેદ દૂણા તરીકે ઓળખવામાં મુશ્કેલી નડે છે કે જુએ-જુએ અથવા જુઆન-જુઆન દૂણોની ભારતવર્ષ ઉપરની છતના અહેવાલમાં ખઝર” નામ આવતું નથી, જેથી આટલી જાણીતી જાતિએ આક્રમણમાં ભાગ લીધે હોય તો કોઈક ઠેકાણે તો એમના નામની કેઈ નિશાની રહેવી જોઈએ, એવી દલીલ કરાય. આ દલીલમાં બળ રહેલું છે ત્યાંસુધી ગુજરે મહાન સફેદ દૂણ આક્રમણમાં એટલું ગૌણ સ્થાન ધરાવતા હશે કે જેથી તેઓને નામનિર્દેશ થયે નથી. એવું માનવું સંતોષકારક ગણાય. આવું સ્થાન જુએ–જુએ અથવા અવારોને પણ લાગુ પડે છે. આ જાતિ પૂર્વના તારોની હતી. એમને તુકીઉ અથવા તુકેએ લગભગ ઈ. સ. ૩૫૦ માં મધ્ય ચીનમાંથી હાંકી કાઢયા હતા, આથી તેઓ દેખીતી રીતે મુસ્તાક ગિરિમાળાની પાર ઉત્તરમાં પસાર થયા અને તેઓએ ઈ. સ. ૩૮૦ માં બેકટ્રિયાના કુશાણોમાંના છેલ્લા એવા કિતેલ અથવા કેદારોને બલ્કમાંથી કાઢી મૂકી ચોથી સદીના અંતમાં ઈરાનીઓ ઉપર હુમલો કર્યો હતો, તેમણે સાસાની બેકરામ ગોર(ઈ. સ. ૪૨૦૪૪૦)ના હાથે માર ખાધે લાગે છે. પણ બહેરામના રાજ્યકાલના અંત પછી સફેદ દૂણે અથવા એફથલાઈને સાથ મળતાં તેઓ પાછા ફરી, ઈરાન જીતી લઈ (ઈ. સ. ૪૬–૪૮૦) ભારતમાં ઘૂસી આવ્યા લાગે છે. ગુર્જરોને જએ-જુએ તરીકે ઓળખવામાં બે વાંધા આડા આવે છે: પહેલે વધે બંનેનાં નામમાં રહેલે બહેનો તફાવત, બીજો એ કે ગુર્જરે ભારતવર્ષમાં આવ્યા
