________________
૨જુ].
ભીનમાલ
[૪૦૦
છે, પણ એમને રાજા હ્યુએન સંગના સમય(લગભગ ઈ. સ. ૬૪૦)માં ક્ષત્રિય તરીકે ઓળખાતો હતો તેથી એ સમય પ્રાય: ઈ. સ. ૫૫૦ કરતાં મોડે નહતો. છઠ્ઠી સદીના અંતની નજીક(લગભગ ઈ. સ. ૫૮૫)માં તેઓએ ઉત્તર ગુજરાત અને ભરૂચ જીત્યાં હોવાનું અને એમણે વલભીઓને (ઈ. સ. ૫૦૮-૭૬૬) એમનું આધિપત્ય અંગીકાર કરવાની ફરજ પાડી હોવાનું જણાય છે. એમણે ખૂબ ભાવથી ભારતીય સંસ્કૃતિને અપનાવી, કારણ કે ઈ. સ. ૬૨૮ માં ખગોળવેત્તા બ્રહ્મગુપ્ત, જેને પોતે ચાપ વંશને જણાવે છે કે, રાજા વ્યાધ્રમુખની સત્તા નીચેના ભીનમાલમાં પિતાને “સિદ્ધાંત' લખ્યો. આ કિંમતી નિવેદન ગુર્જર રાજવંશનું માત્ર નામ જ નથી આપતું, પણ એની સાથે ચાપત્કટ કે ચાવોટકે અર્થાત અનુકાલીન ચાવડાઓની ગુર્જર–ઉત્પત્તિ પુરવાર કરે છે. આ વ્યાધ્રમુખ એ પ્રાયઃ શક ૫૫૬(ઈ. સ. ૬૩૪)ના અભિલેખમાં પુલકેશી ૨ જે જેને વશ કર્યાને દા કરે છે તે ગુજ૨ રાજા હોઈ શકે. થોડાં વર્ષો પછી (લગભગ ઈ. સ. ૬૪૦) હ્યુએન સંગ, રાજા(પ્રાયઃ વ્યાધ્રમુખના ઉત્તરાધિકારી)ને પરમ બૌદ્ધ અને વીસેક વર્ષની ઉંમરનો વર્ણવે છે. એ પ્રદેશ વસ્તીવાળો અને સમૃદ્ધ હતો, પણ બૌદ્ધ ઘણા ઓછા અને પાખંડીઓ ઘણા હતા. ગુર્જરે એમની દક્ષિણની જીતને લાંબો સમય ટકાવી શક્યા નહિ. હ્યુએન સંગના સમયમાં, ખેડા (કી–ટ) અને વડનગર (આનંદપુર) એ બંને માળવાના તાબે હતાં, જ્યારે ભરૂચના રાજાઓ ઘણુંખરું ચાલુક્યોના શરણે ગયા હતા. અરબોએ સિંધ જીતી લીધું એ પછી ભીનમાલ રાજ્ય વિશેના એનાથી આગળના નિર્દેશ મળતા નથી, સિવાય કે ઈ. સ. ૭૨૪-૭૫૦ માં, ખલીફાના સૂબા જુનૈદે લૂંટનારી ટોળીઓને બધા નજીકના પ્રદેશોમાં એકલી અને બીજાં રથળોની સાથે મારવાડ (ભારવાર), મલિબ (માળવા), બરૂસ (ભરૂચ), ઉઝેન (ઉજન), અલ બેલમાન (ભીનમાલ ?) અને જુઝ (ગુજર) ઉપર આક્રમણ કર્યું. ઉપર નેંધ્યા પ્રમાણે, ઈ. સ. ૭૩૮-૭૩૮ નું સમકાલીન ચાલુક્યોના સમયનું પતરું પણ ગુર્જરોને આક્રમણને ભોગ બનેલાં રાજમાંના એક તરીકે વર્ણવે છે. આ બનાવ પછી અરબોએ એમની લૂંટફાટની પ્રવૃત્તિ, ભીનમાલ જેવાં અંદરનાં રાજ્યો પર હુમલો કર્યા સિવાય, કાઠિયાવાડના સમુદ્રકિનારા પરનાં શહેર પૂરતી મર્યાદિત રાખી લાગે છે. અરબના હુમલા અટકી ગયા પછી તરત જ ગુજને નવા શત્રુ રાષ્ટ્રકૂને સામને કરવો પડ્યો, એ રાષ્ટ્રકૂટોએ દખ્ખણમાં ચાલુક્યોને ખસેડીને પિતાની નજર ઉત્તર તરફ ફેરવી હતી. દંતિદુર્ગ ઈ. સ. ૭૫૩-૫૪ ના સમનગઢના દાનપત્રમાં મહી અને રેવા(નર્મદા)ના કિનારા ખેડવાની અને એના ઈલેરાના દાનપત્રમાં બીજા પ્રદેશે
