________________
પરિ.
૪૦૬]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ વત્સરાજ, કે જે સહેલાઈથી પ્રાપ્ત થયેલી ગૌડની રાજયશ્રીથી ગર્વોન્મત્ત હતો, તેને મરુદેશ મધે વિપત્તિના માર્ગે જવાની ફરજ પાડી, અને એણે વત્સરાજ પાસેથી ગૌડનાં બે છત્ર ઝૂંટવી લીધાં. આ વિધાનને, કર્ક ૨ જાના ઈ. સ. ૮૧૨૮૧૩ ના વડેદરા દાનપત્રમાં આવતા, કર્ક એના બાહુને ગૌહરાજ અને વંગરાજ પરના વિજયથી દુષ્ટ રીતે ઉદ્દીપ્ત થયેલા ગુર્જર નરેશના દેશનો “અર્ગલ બનાવ્યો' એ વિધાન સાથે સરખાવતાં ખૂબ સંભવિત લાગે છે કે આઠમી સદીના અંતે વત્સરાજ ગુર્જરને રાજા હતો. આવું કોઈ નામ ચાવડાઓની યાદીઓમાં આવતું નથી એ પરથી ફલિત થાય છે કે ઈ. સ. ૮૦૦ ના અરસાના અભિલેખમાં ઉહિલખિત ગુર્જર ચાવડા ન હતા.
એમ પણ બતાવવું શક્ય છે કે એક સદીથી વધારે સમય બાદ ચાવડા ગુર્જરોથી જુદા હતા. કન્નડ કવિ પમ્પ ઈ. સ. ૯૪૧ માં લખતાં જણાવે છે કે એના આશ્રયદાતા અરિકેસરીના પિતાએ ગુર્જરના રાજા મહીપાલનો પરાજય કર્યો. આ રાજાને ઈ. સ. ૯૧૪ ના વઢવાણુના ધરણીવરાહના દાનપત્રમાં “મહારાજ ધિરાજ' તરીકે જણાવેલા મહીપાલ તરીકે ઓળખાવી શકાય. ચાવડાઓની યાદીમાં કઈ મહીપાલ આવતો નથી તેથી ગુર્જર રાજ્યને અણહિલવાડ કરતાં બીજે
ક્યાંક શોધવું રહ્યું. આમ, આઠમી અને નવમી સદીના અભિલેખોના ગુજરા વલભીઓ, ભરૂચના ગુર્જરો કે અણહિલવાડના ચાવડાઓ તરીકે ઓળખાવી શકાતા નથી, માટે તેઓ કોઈ અન્ય રાજકુલના હોવા જોઈએ. હ્યુએન સંગનું ક–એ–લે કે ગુર્જર રાજ્ય, જેની રાજધાની તરીકે એ પી–––લે ગણાવે છે, તેમાંથી બંધબેસતા રાજવંશની માહિતી પૂરી પડે છે. ફ્રેન્ચ ભાષાંતરકારોએ પી-લે-મોલોને રાજપૂતાનામાં આવેલું બહાડમેર માન્યું. સગત કર્નલ વૉટ્સનને અનુસરીને, ડો. બૂલર એને, નિઃશંકપણે સાચી રીત, ભીનમાલ અથવા ભલમાલ તરીકે ઓળખાવે છે.
સમકાલીન સાધનો પરથી જેટલી સંકલિત થઈ શકી તેટલી ગુજરોના ઇતિહાસની આ ટૂંકી રૂપરેખા આપણને આ અભિજ્ઞાનની સંભવિતતાઓ બતાવવામાં મદદરૂપ થઈ શકે. દેખીતી રીતે ગુજરે ઈ. સ. ની પાંચમી સદીમાં હિંદમાં પ્રવેશ્યા. એમનો વહેલામાં વહેલું નિર્દેશ ઈ. સ. સાતમી સદીના આરંભકાલની કૃતિ, શ્રીહર્ષચરિત' માં મળે છે. એમાં મગધના રાજા શ્રી હર્ષ (ઈ. સ. ૬૦૬-૬૪૧) ના પિતા પ્રભાકરવર્ધને સાતમી સદીના આરંભિક વર્ષોમાં ગંધારના રાજાને, દૃણોને, સિંધના રાજાને, ગુજરને, લાટોને અને માલવરાજને જીત્યા હોવાનું જણાવ્યું છે. ભીનમાલમાં થયેલા એમના વસવાટનો સમય અજ્ઞાત
