________________
૨ જુ]
ભીનમાલ
[૪૦૫
જાણીતા હોવાનું જાણવા મળ્યું નથી. પહેલી નજરે ભરૂચના ગુર્જર સાથેનું અભિજ્ઞાન વધારે ગ્રાહ્ય છે, કારણ કે સાતમી સદીના મધ્ય ભાગ જેટલા મેડા સમયે એમણે પિતાનું ગુર્જર મૂળ કબૂલ્યું છે, પરંતુ ભરૂચની શાખાને ગુજરના અગ્રણી કુલ તરીકે ઓળખવા સામે પ્રબળ કારણો છે. ઈ. સ. ૬૩૪ (શક ૫૫૬)ના અહળ અભિલેખમાં પુલકેશી બીજાએ પોતાના સામર્થ્ય વડે લાટ, માલવો અને ગુજરોને વશ કર્યાને દાવ કર્યો છે. એ દર્શાવે છે કે ગુર્જરોને પ્રદેશ ભરૂચ જે પ્રાંતમાં હતું તે લાટ પ્રદેશથી જુદો હતો. એ જ પ્રમાણે, હ્યુએન સંગ (લગભગ ઈ. સ. ૬૪૦) ભરૂચના રાજ્યને (ભરૂચ) નગરના નામથી નિર્દેશ કરે છે, નહિ કે ગુજ૨ કે ગુર્જર પ્રદેશ તરીકે. પછીની સદીમાં, અરબ આક્રમણોના ઈતિહાસકારોએ બરૂસ(ભરૂચ)ને જુઝ અથવા ગુર્જરથી જુદું નેંધ્યું છે અને વર્ષ ૪૯૦ એટલે કે ઈ. સ. ૭૩૮-૭૩૯ નું ચાલુક્ય દાનપત્ર ચાવટકો (ચાવડાઓ) અને મૌર્યો (ચિતોડના) પછી ગુર્જરને, અરબ લશ્કર વડે છેલ્લા આક્રાંત થયેલા રાજ્ય તરીકે નિર્દેશ કરે છે. લાટ અને ગુજર વચ્ચેનો ભેદ દર્શાવતા પછીના દાખલા મળે છે, પણ ઉદાહત કરવા અનાવશ્યક લાગે છે, કારણ કે ભરૂચનું ગુર્જર રાજ્ય રાષ્ટ્રકૂટોની દક્ષિણ ગુજરાતની જીત (ઈ. સ. ૭૫૦-૭૬૦) પછી બચ્યું નથી.
ગુજર' નામ ચાવડાઓ પૂરતું મર્યાદિત ન હતું એવું દર્શાવતા પુરાવા પ્રમાણમાં ઓછી નથી. અણહિલવાડની સ્થાપના(ઈ. સ. ૭૪૬)થી પૂર્વકાલીન સમયના ઉલ્લેખ ચાવડા રાજ્યને લાગુ પડી શકે નહિ એ વિશે કોઈ વિવાદ રહેશે નહિ, અને વળી, આપણને ઈ. સ. ૭૩૮-૭૩૯ નું ચાલુક્ય દાનપત્ર ચાવઠાઓ અને ગુજરને સ્પષ્ટ રીતે જુદા પાડતું અને ચાવડાઓને ઉલ્લેખ એમના જાતિનામ “ચાવોટકથી કરતું મળે છે. એવું ધારી શકાય છે કે જેમ ચાવડાઓની સત્તા વધી તેમ તેઓ ગુજરદેશના રાજ્યકર્તાઓ તરીકે જાણીતા થયા; અને એ કબૂલ કરવું જોઈએ કે રાષ્ટ્રકૂટોનાં દાનપત્રોમાંના ગુર્જરેને લગતા કેટલાક ઉલ્લેખ ચાવડાઓને લાગુ પડી શકે તેટલા અસ્પષ્ટ છે. છતાં, જે એમ બતાવી શકાય કે, બાકીના ઉલ્લેખ ચાવડાઓને સંભવતઃ લાગુ પાડી શકાય એમ નથી અને આપણે ધારી લેવું જોઈએ તેમ ધારી લઈએ કે ગુર્જર નામ ઓછામાં ઓછી ચોકસાઈથી વપરાયું હતું, તો એ ફલિત થશે કે ગુજરને લગતા નવમી અને દસમી સદીના નિર્દેશ અણહિલવાડના ચાવડા રાજ્યને લાગુ પડતા નથી.
મહાન રાષ્ટ્રકૂટ રાજા ગોવિંદ ૩ જાનાં વણી–કિંડરી અને રાધનપુરમાં પતરાં જણાવે છે કે ગોવિંદના પિતા ધ્રુવે (લગભગ ઈ. સ. ૭૮૦-૮૦૦)
