________________
૪૦૨] મૈત્રક કાર અને અનુ-મૈત્રક કાલ પરિ. ત્રીજી વાર નાશ થયો, અને સં. ૯૫૫(ઈ. સ. ૮૯૯)માં એનું નવું પુનનિર્માણ થયું. ત્યાર પછી એ ચૌદમા સૈકાની શરૂઆત સુધી સમૃદ્ધ રહ્યું. જ્ઞાતિ-સ્થાએ
સૂર્યમંદિર બંધાવનારના પુત્ર જગસેને શ્રીમાલ “ગુજરાત” બ્રાહ્મણને આપ્યું એ સ્થાનિક કહેવત, શ્રીમાલ એક વખત ગુર્જરેની રાજધાની હતું એ હકીક્ત પરથી, સમજાય છે, માત્ર એમાં “ગુજરાત' એ ભુલાઈ ગયેલા ગુજરે અથવા ગુજર બ્રાહ્મણનું સ્વાભાવિક રૂપાંતર છે. શ્રીમાલ એક વખત વસ્તીનું કેંદ્ર હતું, એ ઉત્તર ગુજરાત અને કાઠિયાવાડમાં બહેબ રીતે પથરાયેલા બ્રાહ્મણ અને વણિક જ્ઞાતિઓના “શ્રીમાળી પેટા વિભાગોથી સ્પષ્ટ થાય છે. ઘણાખરા શ્રીમાળી વાણિયા શ્રાવક છે. એ સંભવિત લાગે છે કે એમને ઈતિહાસ ઓસવાળ શ્રાવકોના ઈતિહાસને ખૂબ મળતો આવે છે. આ (પાછલા) શ્રાવકેનું નામ જોધપુરથી આશરે પંદર માઈલ દક્ષિણે આવેલા પ્રાચીન શહેર ઓસિયા પરથી પડયું છે, જ્યાં તેઓ હજી બાધા-માનતા માટે જાય છે. જૈન ધર્મ પાળતા આ ઓસવાળ વાણિયાઓમાંના મોટા ભાગના, એમના ધર્મ-પરિવર્તન પહેલાં, સેલંકી રાજપૂત હતા. જૈન લખાણ પ્રમાણે આ ધર્મ પરિવર્તન ઈ. સ. ૭૪૩ (સં. ૮૦૦)ના અરસામાં થયું. ભીનમાલના હાલના ભાટો ઓસવાળોને મૂળ શ્રીમાલના લેકે તરીકે ગણાવે છે. એમના કહેવા પ્રમાણે, જ્યારે શ્રીમાલમાં લક્ષ્મીનાં વિષ્ણુ સાથે લગ્ન થતાં હતાં ત્યારે લક્ષ્મીએ પોતાના વક્ષ:સ્થલમાં જોયું અને જરિયા સેનીઓ ઉત્પન્ન થયા; એણે ઉત્તરમાં જોયું અને એની દૃષ્ટિમાંથી પોરવાડો જમ્યા; એની શુકનિયાળ પુષ્પમાળામાંથી શ્રીમાળી બ્રાહ્મણો ઉભવ્યા. બીજા વૃત્તાંત પ્રમાણે, શ્રીમાળી બ્રાહ્મણ અને વાણિયા મૂળ કાશ્મીરની જમવાળ જ્ઞાતિના હતા અને જગસેમ, જે નામથી દેખીતી રીતે કનકસેન એટલે કુશાણ અગર ક્ષત્રપ (ઈ. સ. ૭૮-૨૫) વંશ ઉદિષ્ટ છે તે, તેઓને દક્ષિણ ભારવાડમાં લાવ્યા. તેઓ કહે છે કે સં. ૭૫૯(ઈ. સ. ૭૦૩)માં ભૂગરા નામના અરેબે આ પ્રદેશને વેરાન કર્યો અને એની બીકથી શ્રીમાળી બ્રાહ્મણે અને વાણિયા દક્ષિણ તરફ નાઠા. ઈ. સ. ૭૪૪(સં. ૮૦૦)ને સમયનિર્દેશ આપતો બીજો વૃત્તાંત જણાવે છે કે આક્રમણખોરો સગરા રાજપૂત હતા. ઈ. સ. ૧૬૯૪(સં. ૧૭૫૦)માં ગુજરાતનો સૂબેદાર અભયસિંહ રાઠોડ શ્રીમાળીઓને ભીનમાલમાં પાછા લઈ આવ્યો.
ગરબ ઋષિમાંથી ઊતરી આવેલા ગણાતા ગુર્જરોની સ્મૃતિ શ્રીમાલના ભાટમાં ચાલી આવે છે. તેઓ કહે છે કે ગુજરે શ્રીમાલથી પુષ્કર, કે જે
