________________
- ૨ જું]
વલભી
[ ૧૯
પાણીની છેાળા વાગતી હતી એવી અનુશ્રુતિ આપીને ત્યાંની ખખેલેથી એને સમર્થાંન મળતું હોવાનું પણ નોંધવામાં આવ્યું છે. ૧૦૪
બોમ્બે ગૅઝેટિયરના ગ્રંથ ૮: કઠિયાવાડ(૧૮૮૪)માં વળામાં સ્થાપત્યકીય અવશેષ જૂજ હોવાનું, ખામાંથી હ ંમેશાં ઈંટા ખાદાતી હોવાનું, જૂના સિક્કા, તામ્રપત્રો, માટીની મુદ્રા, મણકાઓ અને નાની ધરગથ્થુ પ્રતિમાઓ મળતી હેાવાનુ, પથ્થરના ચેાડા નંદી અને એક એ મેટાં લિંગ મળ્યાં હાવાનું, પણ પથ્થરનાં કાઈ મેટાં કે ભવ્ય મકાનાની નિશાનીઓ ન હેાવાનુ` નાંધવામાં આવ્યું છે.૧૦૫
એ પછી ૧૮૯૬ માં બામ્બે ગૅઝેટિયરના ગ્રંથ ૧માં ગુજરાતનેા ઇતિહાસ પ્રસિદ્ધ થયા ત્યારે એમાં વલભીનાં ખડેરામાંથી ૭ મી સદીની મૃત્તિકા-મુદ્રા, માટીને નાના ઘડા, અકીક અને સ્ફટિકનાં નંગ, કાળા પથ્થરમાં કંડારેલી અર્ધા રૂપિયાના કદની વૃષભ-આકૃતિ, ૨ જી અને ૫ મી સદીની મુદ્રાએ, અને પુષ્યની રાજમુદ્રા જેવા અવશેષા શ્રી. વજેશ ંકર ગૌરીશંકરે ભેગા કર્યાની નોંધ પ્રગટ થઈ.૧૦૬ ત્યાં મારતાની માટી ઈંટા નીકળતી હોવાનું તથા ૧૮૭૨ ની સ્થળતપાસમાં ત્યાં થોડાં લિંગ અને પૂરા કદની નંદીની પાપણુ–પ્રતિમા મળી હોવાનું તેમજ ઈંટા શેાધતાં તામ્રપત્રા, તામ્રપાત્રા વગેરે પ્રાપ્ત થયાં હાવાનુ પણ જણાવાયું.
૧૯૧૪-૧૫ માં વળામાંથી એક ધાતુપ્રતિમા મળેલી, જેને દે. રા. ભાંડારકરે બ્રુહની ધારેલી.૧૦૭ મુંબઈના પ્રિન્સ ઑફ વેલ્સ મ્યુઝિયમમાંની આવી ખીજી ચાર ધાતુપ્રતિમાઓ પણ વળામાંથી મળેલી છે.૧૦૮ ૧૯૩૦ માં ફાધર હેરાસે વળાના ઘોડાદમન કુંડ પાસે થાડું ખેાદકામ કરાવેલું ત્યારે એમાંથી માટીનાં વાસણુ, માટીનાં મુદ્રાંક, નંગા, મણકા, બંગડીઓ, પ્રતિમાએ ત્યાદિ વિવિધ અવશેષ નીકળેલા તે મુ ંબઈના ઇન્ડિયન હિસ્ટોરિકલ રિસ` ઇન્સ્ટિટયૂટમાં રાખેલા છે. વલભીપુરના સ્થાનિક મ્યુઝિયમમાં પણ તામ્રપત્રા, શિલાલેખા, પ્રતિમાએ, મુદ્રાંકા, નળિયાં ત્યાદિ અવશેષ એકત્ર કરેલા છે.
૧૯૫૦ માં સુબ્બારાવે વલભીપુરમાં સ્થળતપાસ કરીને લાલ ચકચકિત વાસણાના અવશેષ હાવાનુ નાંધેલુ ૧૦૯ ૧૯૬૩ માં સાંકળિયા, નાણાવટી અને અનસારી સાથે ર્. ના. મહેતાએ ત્યાં વધુ સ્થળતપાસ કરી એને વિગતવાર અહેવાલ પ્રકાશિત કર્યાં છે.૧૧૦ એમાં એમણે મળેલા અવશેષાની પ્રાપ્તિ પરથી પ્રાચીન વલભીના વિસ્તાર ત્રણ કિ. મી. લાંખા અને માઁ કિ. મી. પહેાળા હાવાનું અનુમાન તારવ્યું છે. આ સ્થળતપાસ દરમ્યાન અહીં મૃત્પાત્રાના અનેક પ્રકાર મળ્યા છે; જેમકે રામન ઍફ્ેારા, અભરખિયાં વાસણ, લાલ ચકચકિત વાસણ, રાખાડિયાં
