________________
૨જુ ]
ભીનમાલ
[૩૯૧
સંગેમરમરના સૂર્યમંદિરમાંથી લાવવામાં આવેલા છે. એમાંના કેટલાક પર ચૌદમી સદીની લિપિના થડા અક્ષર છે, જે દેખીતી રીતે કઠિયાઓ અથવા કોતરનારાઓનાં નામ હશે. કેટલાંક ચોસલાં સમૃદ્ધ લાલ વેળપાષાણનાં બનેલાં છે, જે ભીનમાલથી ૮ માઈલ દક્ષિણે આવેલી રૂપેની ખાણોમાં જ મળતાં હોવાનું કહેવાય છે.
જમણી બાજુ, જેકેપ સરવરના દક્ષિણ પશ્ચિમ ખૂણાથી આશરે અર્ધા માઈલ દક્ષિણે, વૃક્ષોમાં ઢંકાયેલ પીપલધાર’ નામે ખંડેરો ઢગલે છે, જે કદાચ પશ્ચિમના દરવાજાના અવશેષ હેય. એ દરવાજો જેકપનાં પાણી આવવાના ગરનાળાની અંદરની પાળ આગળ દક્ષિણ તરફ જતી બતાવાય એવી કિલ્લાની અનુકાલીન ધારનો ભાગ થયે હશે. પીપલકારની દક્ષિણે લગભગ એક માઈલ પર વનસરોવર નામના વિશાળ સરોવરની ખુલ્લી પાળે આવેલી છે. ઉત્તર પશ્ચિમે, ઉત્તર અને ઉત્તરપૂર્વે માટીની એની મોટી પાળો ચણતર ઉતારી લીધેલી રહી છે તે પાણીના પુરવઠાની દિશા પશ્ચિમ તથા દક્ષિણ તરફ ધીમે ધીમે ઢાળ પડતી છે. મધ્યમાં આવેલા દ્વીપનું નામ લખારા' છે. ઉત્તગિયાર નામની રાક્ષસીને મારવા સુદ પર્વત પરથી આવેલાં પાર્વતી અથવા ગૌરીએ આ સરોવર રચ્યું હતું. જ્યારે પાર્વતીએ રાક્ષસીને મારી ત્યારે દફનટીંબો બનાવવા પિતાની સાથે લાવેલી શ્રીની કરીને એના શરીર ઉપર ખડકી. એ જ સમયે પાર્વતીએ તળાવ ખોદું અને શ્રીની ટેકરીની ટોચે શિખરબંધી મંદિર કર્યું. શ્રી અથવા શ્રીમાલની ભાગ્યદેવીના રહેઠાણની આ ટેકરી, શહેરથી આશરે એક માઈલ પશ્ચિમે આવેલા મેદાનથી, ૫૦૦ ફૂટ ઊંચે છે. દક્ષિણ બાજુએથી પગથિયાં તરીકે જેમતેમ ગોઠવેલા અઘડ પથ્થરોની સીડીથી આ ટેકરી પર પહોંચાય છે. ટેકરીની ટોચ ઈટ અને સિમેંટની સપાટ ફરસમાં લીસી કરાઈ છે. આ ફરસને પૂર્વ બાજુએ ઊંચી બુરજ જેવી દીવાલ વડે ટેકવેલી છે. એને ફરતી આશરે બે ફૂટ ઊંચી વંડી છે. જગતી પર બે પૂર્વાભિમુખ મંદિર છે. ડાબી અગર દક્ષિણ બાજુએ લક્ષ્મીનું મુખ્ય મંદિર છે અને જમણી અથવા ઉત્તર બાજુએ સુંદ માતાનું નાનું મંદિર છે. મુખ્ય મંદિરને ચૂનાના સફેદ સ્ફટિક પથ્થરના થાંભલા અને ગ્રાસ પટ્ટીવાળી ચોકી (મુખમંડ૫) છે. દેખીતી રીતે એ મોટા સૂર્યમંદિરના અવશેષ છે. છજાની છતમાંથી ત્રણચાર ઘંટ લટકે છે અને કેટલાક છૂટા સફેદ પથ્થર, જે દેખીતી રીતે સૂર્યમંદિરના છે તે, આમતેમ પડ્યા છે. પૂર્વાભિમુખ મુખ્ય મંદિરની પશ્ચિમ દીવાલમાં ભીનમાલના રક્ષક દેવની મૂતિ છે, જે લાલ લેપ અને સોનાના વરખથી આચ્છાદિત છે. લક્ષ્મીમંદિરની બહારની બાજુએ
