Page Text
________________
૩૯૦] મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ [પરિ. તહેસીલદાર, જેની પત્ની સતી થઈ હતી, તેની યાદગીરીને છે. દક્ષિણપૂર્વે આશરે ૨૦૦ વારના અંતરે સફેદ પાળિયાઓની હાર છે, જેમાંના દક્ષિણ છેડાથી ત્રીજો પાળિયો સં. ૧૨૫(ઈ. સ. ૧૧૮૯)ને છે. દક્ષિણપૂર્વ પાળ ઉપર નિ ઘોરિયા ભૈરવનું મંદિર છે, જ્યાં શ્રાવકે તેમજ બીજા હિંદુ પૂજા કરે છે. આ મંદિરની મધ્યમાં આશરે પાંચ ફૂટ ઊ ઢળતા થાંભલે છે. એને ચાર બાજુ છે: પૂર્વે હનુમાન, દક્ષિણે ઊભો નાગ, પશ્ચિમે શક્તિ અને ઉત્તરે ભૈરવ છે. થાંભલાની દક્ષિણ બાજુએ, જમીનથી આશરે એક ફૂટ ઊંચે એક પંચમુખ લિંગ છે, જેમાંનું એકેક મુખ દરેક દિશા તરફ છે અને એક અમૂર્ત મુખ આકાશ તરફ અભિમુખ છે. સરોવરના ઘેરાવાની અંદર આવેલા કૂવા નજીક દક્ષિણપૂર્વ ખૂણા પાસે આવેલા એક પથ્થર પર અક્ષર કેરેલા છે, પણ એ વાંચી ન શકાય એટલા બધા ઘસાઈ ગયા છે. ઉત્તર પાળના પૂર્વ છેડે પીલું વૃક્ષની નીચે એક બેઠેલી કદાવર મૂર્તિ છે, જે હજી પૂજાય છે ને જેની મેં-કળા ભાંગી ગઈ છે અને કોણી નીચેને ડાબો હાથ, ડાબો પગ અને બંને પગનાં ચાપાં જતાં રહ્યાં છે, છતાં એ ભવ્ય છે. આ મૂર્તિ તળાવ બંધાવનાર યક્ષ રાજાની મૂર્તિ હેવાનું મનાય છે. વિગતો નીચે આપવામાં આવી છે. બેઠેલા પૂતળાની પશ્ચિમે મંદિરના ગર્ભગૃહ અને મં૫ના પાયાની નિશાનીઓ છે. એ મૂળમાં યક્ષનું મંદિર હોવાનું મનાય છે. આશરે ૧૦૦ વાર પશ્ચિમે, સફેદ સંગેમરમરના સ્તંભવાળા છત્ર નીચે, લગભગ ૪૦૦ વર્ષ પર શ્રીમાલ માટે લડતાં ઝાલેરમાં માર્યા ગયેલા ગઝનીખાન અને હિમાલખાનની બે મુસલમાન કબર છે. એમની અંતિમ ઈચ્છાને માન આપી એમના ભાટ આ વીરનાં શબ યક્ષના તળાવ પાસે લાવેલા. સફેદ સંગેમરમર, થાંભલાઓને આકાર અને એમાંના એક ઉપર કોતરેલે સં. ૧૩૩૩(ઈ. સ. ૧૨૭૬)ને અભિલેખ દર્શાવે છે કે આ પથ્થર શહેરની દક્ષિણે આવેલા સૂર્યમંદિરમાંથી આણવામાં આવેલા છે. છત્રીથી ઉત્તરે દદેલી વાવ નામની એક મેટી વાવ છે, જેને સપાટ પાટડાને ટેકવતા હિંદુ થાંભલાઓની હાર વડે બહારના અને અંદરના ખંડમાં છૂટી પાડવામાં આવેલી છે. કેટલાક પથ્થર ઉપર દેવીઓની આકૃતિઓ છે અને એક ગોખલામાં દેવીની એક જૂની મૂર્તિ છે. વાવને ઉપલો ભાગ અને એની વંડી હમણુનાં ઈન્ટરી ચણતરનાં છે. ઉત્તરે આશરે ૧૫૦ વાર દૂર એક નીચા ટીંબા પર નીલકંઠ મહાદેવનું મંદિર છે, જેનાથી દક્ષિણપૂર્વે લગભગ સે ડગલાં પર એક સુંદર જૂની વાવ છે. આ સરોવરને દક્ષિણ પશ્ચિમ ખૂણેથી ભરવામાં આવતું હતું. ત્યાં આગળ પ્રાચીન મંદિરમાંથી લાવેલા મોટા ભાગના પથ્થરોથી બાંધેલું અને જેની ઉપર ચૈત્ય સુશોભન કરેલું છે તેવું એક ગરનાળું છે. કેટલાક પથ્થર દેખીતી રીતે સફેદ
| SR No. | 032606 |
| Book Title | Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 03 Maitrak Kal ane Anu Maitrak Kal |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri |
| Publisher | B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan |
| Publication Year | 1974 |
| Total Pages | 590 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |