________________
વલભી
[૧૭,
૨જુ ] જઈ ત્યાંના રાજાને વલભી પર દરિયાઈ હુમલો કરવા પ્રેરણા આપી ને એ ક્ષેપતિની સેનાએ રાજાને યુદ્ધમાં હણીને વલભીને નાશ કર્યો.૮૩ આ ઘટના વિ. સં. ૮૪૫(ઈ. સ. ૭૮૮)માં બની.૪ અલ-બીરૂનીના જણાવ્યા મુજબ આ શ્લેષ્ઠપતિ તે સિંધને અરબ સૂબો હતો.૮૫ વલભીની અવદશા
આમ આ અરબ હુમલો વલભીને ઘણો વિઘાતક નીવડ્યો. હુમલે થવાની આગાહી થતાં ત્યાંની ઘણી વસ્તી સ્થળાંતર કરી ગઈ લાગે છે ને એ હુમલાએ વલભીમાં ભારે હોનારત કરી લાગે છે. વલભીને નાશ કરી અરબો તો પાછા ચાલ્યા ગયા, પરંતુ વલભીના મૂળ મૈત્રક વંશનોય હવે અંત આવી જતાં એ નગરીને સમુદ્ધાર થયો નહિ. વલભીના રાજકુલના ભાયાતો હવે વળા(વલભી) અને આસપાસનાં સ્થાનોમાં શાસન કરવા લાગ્યા, તેઓ “વાળા” તરીકે ઓળખાયા.૮૮ એક બીજી શાખા તળાજા–મહુવા પ્રદેશમાં સત્તારૂઢ થઈ વલભી–વલહી-વળા પરથી વલભી અને એની દક્ષિણનો પ્રદેશ પછી “વાળાક” (વાલાક) નામે ઓળખાય. ૮૮ આગળ જતાં વળા પ્રદેશ ગોહિલેએ જીતી લીધો. - જ્યાં અગાઉ એક આનંદપુર (વડનગર) જેવાં દૂરનાં સ્થાનોના બ્રાહ્મણે વતન તજી વસવા આવતા હતા તે વલભીના બ્રાહ્મણો હવે વલભીથી સ્થળાંતર કરવા લાગ્યા. દા. ત. વલભીના બ્રાહ્મણ ભાનુને રાષ્ટ્રકૂટ રાજા કર્કરાજ સુવર્ણવર્ષ તરફથી વડપદ્રક(વડોદરા)નું દાન મળતાં એ વલભી તજી ગયો (ઈ. સ. ૮૧૨);૮૯ વલભીનિવાસી બ્રાહ્મણ સોમ રાષ્ટ્રકૂટ રાજા પ્રભૂતવર્ષ ગોવિંદરાજ પાસેથી શેત્રુજી નદીના પ્રદેશમાં ભૂમિદાન મેળવી વહેલામોડે એ પ્રદેશમાં વસવા લાગ્યો હશે (ઈ. સ. ૮૧૮–૧૯), વાલભ કાયસ્થ વંશના ભગિકે રાષ્ટ્રકૂટ રાજ્યમાં ધર્માધિકરણિકનો અધિકાર સંભાળ્યો (ઈ.સ. ૮૭૧)૯૧. આમ અનુ–મૈત્રક કાલ દરમ્યાન વલભીની કેટલીક વ્યક્તિઓ રાષ્ટ્રકૂટ રાજ્યને આશ્રય લેતી. વલભીના રાજકુલના લેકે હવે “વાળા " તરીકે ઓળખાયા લાગે છે. વલભીના કાયસ્થ “વાલભ કાયસ્થ” કહેવાતા.@ મૂળ વળાના વતની પણ પછી કારણવશાત્ વળાથી ધંધુકા જઈ વસેલા વાલમ બ્રાહ્મણોની ૯૩ જ્ઞાતિનું નામ પણ “વલભી' પરથી વ્યુત્પન્ન થયું લાગે છે. વલભીનાં ખંડેર
અરબ હુમલાને ભોગ બનેલ વલભીને ઘણો ભાગ નાશ પામે હશે, પરંતુ અરબો ચાલ્યા જતાં ત્યાં કેટલાક લેક પાછા વળ્યા હશે ૯૪ ને નગરીના - ૩–૨
