Page Text
________________
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ જમણી બાજુએ આલેખેલા ત્રીજા દશ્યમાં એક ઉપર બીજે એમ બે માનવસમૂહ છે. આને પરસ્પર સંબંધ સ્પષ્ટ થતો નથી. નીચેના સમૂહમાં છ પુરુષ વાદળાંમાંથી પસાર થતા ઊડતા દેખાય છે. નીચેના સમૂહમાં સ્ત્રીઓ, છે, તેમાંથી એકના હાથમાં વીણુ જેવું દેખાય છે. એમણે કરેલાં કેશગુંફના ઔરંગાબાદની એલેરા ગુફાઓમાંનાં સ્ત્રી-શિપનાં કેશગુંફનને વધુ મળતાં આવે છે. આમાંથી જોળી ફીત બાંધેલી સ્ત્રીઓના સમૂહનું કેંદ્ર, રાજકુમારી કે એવું કંઈ લાગે છે. આલેખન ખૂબ જ સપ્રમાણ અને ભાવવાહી છે. રેખા અને રંગ એટલાં પૂરક છે કે જ્યારે એ તાજાં હશે ત્યારે એ પાત્રો સ્વર્ગલેકની સુંદરી. જેવાં રુચિકર દેખાતાં હશે.૧૨
ચોથા દશ્યમાં હલીસક નૃત્ય જોવા મળે છે. આ દશ્ય (પષ્ટ ૧૦, આ. ૬૫) બે વિભાગમાં વહેંચાયેલું છે. ૧૩ ડાબી બાજુના દશ્યમાં સાત સ્ત્રી અને એક નર્તક છે. એણે વિશિષ્ટ પ્રકારને વેશ પહેરે છે. એણે અંગરખું અને પાયજામે. પહેરેલાં છે. એ નૃત્યની સ્થિતિમાં હેઈ બધાં આભૂષણ અને વાળ ઝૂલતાં દેખાય છે. ધોળાં ટપકાંવાળું પીળું અંગરખું અને નીચે આડા પટાને પાયજામે વિશિષ્ટ પ્રકારના નૃત્યને લગતા વેશનું સૂચન કરે છે. આ દશ્યમાં દાંડિયા સાથે. નૃત્ય કરતી ત્રણ સ્ત્રી જોવા મળે છે. બીજી મંજીરા, ઢોલક વગેરે વગાડે છે. દરેકના મુખ પરની તાદાત્મની ભાવના ખૂબ જ સુંદર રીતે વ્યક્ત થઈ છે. બીજા દશ્યમાં છ સ્ત્રી અને એક નર્તક છે. આ નર્તકે માથે કંઈ પહેર્યું નથી. એને મુખભાવ જાણે કે પ્રતીક્ષાની કોઈ વિશિષ્ટ ભાવના વ્યક્ત કરતો લાગે છે, જ્યારે આગલા દશ્યને નર્તક કંઈક સંકેત કરતો હોય એમ લાગે છે. આ બીજા દશ્યમાં પણ ત્રણના હાથમાં દાંડિયા જોવા મળે છે. બાકીનાં પાત્રોના હાથમાં મંજીરાં, ઢોલક વગેરે છે. ઢોલક વગાડતી સ્ત્રીની શરીરસ્થિતિ ખૂબ જ સુંદર રીતે વ્યક્ત થઈ છે. અહીં પણ તત્કાલીને વિવિધ અંગશોભન-પદ્ધતિઓને પરિચય થાય છે. સમગ્ર આલેખન સુશ્લિષ્ટ સમાજનો પરિચય કરાવે છે. એમાંથી પાત્રોનાં વસ્ત્રના વિવિધ રંગ અને સુશોભનેએ ચિત્રની કલામયતાને સાર્થક કરી છે. ચિત્રની પશ્ચાદ્ભ ઘેરી હોવા છતાં એ ક્યાંય ચિત્રનાં પાત્રો ઉપર વધુ પડતી અસર કરતી નથી. રેખાઓની દક્ષતા અભુત રીતે જળવાઈ રહેલી છે. અજંતામાંના આવા જ નૃત્યના દશ્યને આની સાથે સરખાવવા જેવું છે. ફેર એટલો જ કે એમાં સ્ત્રી નૃત્ય કરે છે. બાકી, સંગીતનાં સાધનમાં દાંડિયાને બાદ કરતાં બાકીનાં બધાં વપરાયાં છે ને આયોજનની પદ્ધતિ પણ લગભગ સરખી છે.
આ દશ્ય પછીનું પાંચમું દશ્યક ખાસ ધ્યાન એ રીતે ખેંચે છે કે એમાં સત્તર જેટલા ઘડેસવાર પાંચ-છ કતારમાં ડાબી બાજુ જતા દેખાય છે. એમાંનું
| SR No. | 032606 |
| Book Title | Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 03 Maitrak Kal ane Anu Maitrak Kal |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri |
| Publisher | B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan |
| Publication Year | 1974 |
| Total Pages | 590 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |