________________
૩૫૮] મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[, મતે આ શિલ્પ સાતમા સૈકાનાં લાગે છે. રેડાના આ મંદિરને સાતમા સૈકાનું ગણાવી શકાય.
(૫૧-૫૩) આ ઉપરાંત રોડાના શિલ્પસમૂહ પૈકીની ગણેશ.૪૪ સિંહ ઉપર બેઠેલાં દુર્ગા,જપ કાત્તિકેય વગેરે મૂર્તિઓ સાતમા-આઠમા સૈકાની કૃતિઓ છે. તેમાં બેઠેલા ચતુર્ભુજ ગણેશ ઉપલા બે હાથમાં ત્રિશૂળ અને પરશુ તથા નીચલા બે હાથમાં પા અને મોદકપાત્ર ધારણ કરે છે. સર્ષ–યજ્ઞોપવીત તથા મસ્તક પરની વેશભૂષા સેંધપાત્ર છે. પાર્વતી કે દુર્ગા પગમાં નપુર પહેરી રહ્યાં છે. એમના વાહન સિંહની આકૃતિ આબેહૂબ કલાકૃતિને સુંદર નમૂનો છે. મયૂર પર બેઠેલા કાર્તિકેય ષડાનન છે ને જમણા હાથમાં શક્તિ ધારણ કરે છે. મયુરની ડોક ડાબી બાજુ વળેલી છે.
(૫૪-૫૫) ગેપના મંદિર પાસેથી વિષ્ણુ અને કાર્તિકેયની બે ઊભી પ્રતિમા ભળી છે તે પણ મૈત્રકકાલની છે.૪૭
(૫૬-૫૭) સાતમા અને આઠમા સૈકાનાં શિલ્પોમાં ખાસ નોંધપાત્ર છે કારવણની નૃત્ય કરતી સ્કંદમાતા અથવા કૌમારીની પ્રતિમા, જે તત્કાલીન કલાને એક સુંદર સજીવ નમનોજ૮ છે. નૃત્ય કરતાં કૌમારીને આબેહૂબ અંગભંગ ઉલ્લાસ અને સ્મૃતિ દર્શાવે છે. વડોદરાની E. M. E. Schoolએ બાંધેલા શિવ મંદિરમાં કેટલાંક અગત્યનાં શિલ્પ માસર (તા. પાદરા), દહેગામ (જિ. ભરૂચ) કાવી વગેરે સ્થળોએથી આણેલાં છે, તેમાં માસરની માતૃકાઓ લગભગ સાતમા-આઠમા સૈકાની૪૯ છે.
(૫૮-૬૧) લગભગ આ જ સમયની કુંભારિયા પાસેના કેટેશ્વરની માતૃકાઓ વડોદરા મ્યુઝિયમમાં સુરક્ષિત છે. આબુ પર વસિષ્ઠાશ્રમમાં લગભગ આઠમા સૈકાની એક સુંદર બ્રહ્માણી માતૃકાની મૂર્તિ, ઉપરાંત પદ્માસનસ્થ યોગનારાયણની આઠમા સૈકાની એક સુંદર મૂતિ છે તેમજ નાગરાજની એક સુંદર નાની મૂર્તિ છે, જે સંભવ છે કે અબુંદ નાગની હોય. આ પ્રતિમા પણ આઠમા સૈકાની શરૂઆતની હોવાનો સંભવ છે.૫૦ કોટેશ્વરની માતૃકાઓમાં વૈષ્ણવી, અંકી, બ્રાહ્મી, વારાહી અને ચામુંડા ચતુર્ભુજ છે. વૈષ્ણવી, અંકી અને વારાહી બાળકને તેડે છે. અંદી, બ્રાહ્મી અને ચામુંડાને પિતપતાનું વાહન પણ છે. બ્રાહ્મી દ્વિભુજ છે. બાળક એમની જમણી બાજુએ નીચે ઊભું છે.
| (૬૨) સુંદર રીતે કોતરેલ પાપીઠ પર ત્રિભંગમાં મૂકેલ ચામરધારિણીનું શિલ્પપ૧ (પટ્ટ ૩૫, આ. ૧૦૩) અકેટ ધાતુ શિપમાં સર્વોત્તમ નમૂનો છે. એની સપ્રમાણ દેહલતા આકર્ષક છે. કેશકલાપ ગુલાબનાં પુષ્પોની ગૂંથણીના મધ્યમાં
